"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Spreken over boven

Zondag, 1 januari, 2017

Geschreven door: Gert J. Peelen
Artikel door: Wolter Huttinga

Biografie Harry Kuitert: “Het instituut kerk gaan we ontdooien”

Recensie van Gert J. Peelen: Spreken over boven. Harry Kuitert, een biografie.

De schrijver

Gert Peelen was journalist en godsdienstsocioloog. Hij overleed in 2015, voor hij dit boek kon afronden. Petra Pronk, die Kuitert meermalen interviewde over zijn boeken vanaf 1992, schreef het boek zo goed mogelijk af.

Thematiek

Boekenkrant

Harry Kuitert (92) is typisch iemand van wie je op een biografie zit te wachten. Al in 1970 schreef collega-theoloog Hendrikus Berkhof dat Kuitert “in de Gereformeerde kerken en daarbuiten tot een symbool, een leus, een strijdkreet, een schietschijf is geworden.” Kuitert is zijn leven lang een controversiële theoloog geweest. In de Gereformeerde kerken was hij de eerste theoloog die zeer openlijk en consequent ‘moderne’ theologische inzichten doorvoerde en populariseerde. Stapje voor stapje komt in zijn werk niet de openbaring van God, maar de menselijke ervaring centraal te staan. Voor veel mensen was hij een held die gelovigen bevrijd heeft van de theologische dwang die gold in het strakke keurslijf van de gereformeerde orthodoxie. Voor een minstens zo grote groep was hij echter een afvallige, een consequente afbreker die je de zekerheden afnam en voor wie je bang was.

Kuitert werd dus tot een symbool voor de veranderingen in de Gereformeerde kerken. Zoals het boek aan het eind stelt, was Kuitert een “katalysator die met zijn uitspraken en publicaties aanjager werd van een veranderingsproces dat zonder hem waarschijnlijk ook wel, zij het later en langzamer, op gang zou zijn gekomen.”

Typering

Wat voor beeld doemt er nu op van Harry Kuitert? Hoe kon hij zo’n fenomeen worden? Wat dreef hem? Uiteraard was ik benieuwd naar de centrale wendingen in het verhaal: “Waar wendde hij de steven?” Het bijzondere is, dat daar niet echt specifieke markeringspunten van zijn aan te wijzen. Geen ‘donderslagen bij heldere hemel’, zegt de auteur. Al vanaf z’n studententijd zie je dat Kuitert heel erg klinkt als Kuitert. Die typische sappige, prikkelende en soms ronduit zuigende schrijfstijl had hij vanaf het begin al. Dat hij zo’n fenomeen kon worden lijkt dan ook vooral heel erg met zijn karakter te maken te hebben: consequent ingesteld, rationeel en erg gehecht aan duidelijke taal en eerlijkheid. Je zou ook kunnen zeggen: Kuitert is gewoon een stugge Fries of uiteindelijk een ‘typische Gereformeerde’. Daarnaast leer je hem kennen als iemand met een warm hart voor de mens en met een welhaast fysieke afkeer van dwang. En hij is, op het puberale af, niet vies van een stevige rel op z’n tijd. Een lefgozer op het Gereformeerde podium.

Aangrijpende zin

Zomaar een citaat uit de oneindige stroom uit nood geboren brieven die Kuitert ontving en die hij allemaal vriendelijk beantwoordde: “Houdt een mens ook nog een beetje troost over, als hij alle stations achter zich laat, die u kennelijk al lang gepasseerd bent? Zijn er nog ‘woorden van eeuwig leven’? Zonder geloof vaart niemand wel. Maar dan moet ’t wel geloofwáárdig wezen!” Zelfs kinderen schreven Kuitert in de beginjaren om hem te laten zien dat hij ontrouw was aan de Bijbel (vermoedelijk aangemoedigd door hun ouders).

Reden om dit boek niet te lezen

Zelf zegt Kuitert ergens: “Wie mijn boeken achter elkaar leest, heeft mijn levensverhaal voor zich, ik kom er zelf in mee.” Een waar woord, dat tevens de betrekkelijke overbodigheid van deze biografie aantoont. Er staat weinig verrassends in. Kuiterts denkweg kennen we onderhand wel. Dit boek plaatst daar nog een aantal relevante personen, plaatsen, omstandigheden en anekdotes bij en dat is het dan, vijfhonderd pagina’s lang. Je mist grotendeels de sociaal-culturele context, maar ook een flink stuk duiding en interpretatie. Misschien is het grootste gemis in dit boek wel: het hart van Harry Kuitert. Zeker, die ‘lefgozer’ van hierboven leren we opnieuw kennen in dit boek. Maar het blijft vooral veel ‘buitenkant’. Harry schrijft of doet iets controversieels en er volgen boze en een paar warme reacties. Zo hoppen we van incident naar incident.

Reden om dit boek wel te lezen 

En ja, je krijgt ook sympathie voor die man, die met z’n hippe colbertje achteloos over de schouder fluitend een zaal vol donker geklede verontrusten binnenloopt voor wéér een gespreksavond over ‘schepping en evolutie’ of iets dergelijks. Kuitert in 1974: “We gaan onze christelijkheid niet langer afmeten aan opa of oma of welke voorvader ook. Het instituut kerk gaan we ontdooien, in de hoop dat het daardoor weer wat leuker wordt om erbij te horen.” Verder is het boek weliswaar te uitgebreid, maar uitstekend geschreven. Dames en heren, hij vertoont nog eenmaal zijn kunsten op de Gereformeerde planken: Harry Kuitert.

Eerder verschenen in Trouw


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.