"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Stemvorken

Dinsdag, 13 juli, 2021

Geschreven door: A.F.Th. van der Heijden
Artikel door: Nico Hylkema

Een waardig deel in het oeuvre van Van der Heijden

[Recensie] Een indrukwekkend oeuvre heeft A.F.Th. van der Heijden inmiddels op zijn naam staan. Zeker de serie De tandeloze tijd is een prachtige literaire verantwoording van de afgelopen decennia. Nu is dan het achtste deel verschenen onder de titel Stemvorken. Het ruim achthonderd pagina’s tellende relaas van Zwanijn Vrauwdeunt over haar intense relatie met haar mans ex-minnares Corinne Suwijn.

Het was even wennen voor de literaire critici. Een groot deel van de roman zou je kunnen betitelen als erotiek. Een verheerlijking van de saffische liefde, dat wel. Critici richten zich nogal sterk op Van der Heijdens verwoording van die liefde. Een bekende lesbienne zei zich niet te herkennen in die verwoording.

Nee, dat is niet zo vreemd. Stemvorken is niet zo zeer een verhaal over lesbische liefde. Veeleer is het een karakterisering van een tijdperk: het einde van de patriarchie. Want wat komen mannen er armzalig af in deze roman. Wat een treurnis is hun kortstondig orgasme vergeleken bij dat van de vrouw, mits opgewekt door een echte kenner, en dat kan alleen een vrouw zijn. Althans, zo lijkt het bij Van der Heijden.

Hij laat in een prachtige monoloog Zwanijn pagina na pagina aan het woord. Tegelijk speelt er het verhaal van Tibbolt (Movo), eerder verloofde van de dochter van Corinne. Een typisch product van deze tijd, op zoek naar een andere ik. En Pijkel een beschadigde voormalig dompteur, die verminkt is door haar eigen tijgers en zich nu een tijger verbeeldt.

Hereditas Nexus

Zwanijn vertelt in een verleden tijd, een tijd twintig jaar terug. Natuurlijk weten we dan al, dat de al te intense liefde niet zal beklijven. Beide hoofdpersonen zijn vrouwen van middelbare leeftijd. Allebei getrouwd en moeder. Er is geen sprake van een bekering tot lesbienne uit ideologisch oogpunt. Ze voelen zich niet erg thuis onder lesbiennes en andere vrouwen wekken amper lustgevoelens op.

De dames ontmoeten elkaar tijdens een etentje dat Zwanijns man Albert heeft georganiseerd. Wellicht met de intentie een trio te vormen. Het pakt anders uit, de vrouwen vallen als een blok voor elkaar. Van der Heijden kan schrijven, dat wisten we al. Maar hier bereikt hij nieuwe hoogten.

Hij verheerlijkt de liefde tussen de twee vrouwen. Mooi is dat de geliefden elkaars lichaam beschrijven in een taal, waarin geen plaats is voor ordinaire woorden zoals die veelal gebruikt worden in erotische verhalen. Ze proberen daarmee hun liefde op een hoger plan te tillen, want die liefde is zo intens dat het pijn doet en in plaats van langzaam op een rustiger plan te komen, wordt die alleen maar heftiger.

De mannen komen er bekaaid af. Albert mag nog slechts door het sleutelgat genieten van de erotische avonturen van zijn vrouw en minnares, en echtgenoot Hans van Corinne lijdt aan ‘scheefgroei’, hetgeen zijn seksuele drang alleen maar erg pijnlijk maakt. Waar Albert nog een sullig maar fatsoenlijk exemplaar van de bekritiseerde sekse is, is Hans een hufter bovenste plank.

Waar de vrouwen elkaar zo nu en dan waarschuwen, niet te veel over de andere sekse te praten – zo belangrijk is die niet – kunnen de mannen eigenlijk niet anders. Ook op seksueel gebied is de vrouwenliefde superieur aan die der treurige mannen. Natuurlijk, de dialogen van de geliefden lijken te intellectueel. Maar dat is de schrijfstijl van Van der Heijden. En de liefdesscènes zijn Van der Heijdens kijk op die scenes. Daar een lesbienne over laten oordelen is een beetje flauw.

Stemvorken, een synoniem voor het saffische scharen, is daarmee een waardig deel van De tandeloze tijd. En deze roman is zeker een plaats waard in het toch al indrukwekkende oeuvre van Van der Heijden. En het tekent onze tijd misschien beter dan we willen weten.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur: