De Nieuwe Hollandse Waterlinie
[Recensie] De lage landen: in deze tijd van dalende bodem en stijgende zeespiegel worden we ons daar opnieuw bewust van. Terecht is water is een actueel politiek en maatschappelijk onderwerp. We moeten ons meer inspanningen getroosten om droge voeten te houden en de recente geschiedenis – de Watersnoodramp van 1953 – heeft ons pijnlijk geleerd dat we voortdurend aandacht aan onze dijken moeten besteden. Het is een uniek Hollands inzicht dat ditzelfde water ook kon worden ingezet tegen vijandelijke legers. Kón: want in de loop van de vorige eeuw werd onvermijdelijk duidelijk dat onze militaire en waterbouwkundige inspanningen overbodig begonnen te worden. We hebben er wel bijzondere elementen in ons landschap aan overgehouden en gezien de mondiale uniciteit zou de status van werelderfgoed niet misstaan.
Dit boek Sterk water begint bij de oorsprong van ons land en treffend is het citaat van Plinius Secundus, Romeins geschiedschrijver, in 77 na Christus over Nederland schrijft:
“Daar overspoelt de Oceaan in zijn ontzaglijke omvang tweemaal per etmaal met vaste tussenpozen een onafzienbare vlakte, zodat men twijfelt aan de aard van het verborgen, onophoudelijk betwiste gebied, behoort het tot het land of tot de zee? Er woont daar een armzalig volk op hoge terpen en eigenhandig gebouwde stellages, zodat hun huizen uitsteken boven de hoogst bekende waterstanden”, pag 13.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie is de geactualiseerde versie van de Hollandse Waterlinie. Koning Willem I gaf hiertoe in 1815 de opdracht en sindsdien is er 150 jaar aan deze strategische, waterbouwkundige verdedigingslinie gewerkt. In 1963 was het officiële einde al was in de praktijk reeds lang duidelijk dat moderne ontwikkelingen van de 20e eeuw de Nieuwe Hollandse Waterlinie overbodig hadden gemaakt.
Sterk water beschrijft in grote lijnen militaire geschiedenis. Zo komt de 80-jarige oorlog ter sprake waar het water als verdediging werd ingezet tegen de Spanjaarden. Na de Unie van Utrecht in 1579 kwam het tot een gemeenschappelijke defensie. Sterk water schetst deze ontwikkelingen en de fraaie historische kaarten verhelderen een en ander op aantrekkelijke wijze. Ook de prachtige foto’s van vestingsteden als Naarden dragen bij aan de sfeer van dit boek en laten ons land van zijn meest Hollandse kant zien. Zo maakt de lezer een mooie ontdekkingsreis door ons land vanuit een ander perspectief. In 1796 wordt de aanzet tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie gegeven. Interessant is de levensloop van één van de architecten: hij studeerde filosofie en medicijnen maar had daarnaast een levendige natuurkundige interesse.
Wat opvalt is dat men voortdurend inspeelde op nieuwe militaire ontwikkelingen en daarbij steeds achter de feiten aanliep. Een nieuw type geschut in 1860 maakte aanpassingen noodzakelijk evenals de komst van de brisantgranaat in 1885 en de ontwikkeling van een nieuwe mortier. Steeds bleek de waterlinie dan weer kwetsbaar en zocht men naar oplossingen om deze weer bestand te maken tegen toenmalige vernieuwingen. De komst van jachtvliegtuigen en tanks dreef de waterlinie voorgoed in het rijk van de geschiedenis maar tot aan de Tweede Wereldoorlog werden er nog verbeteringen aangebracht. Nog steeds hield men vast aan de gedachte dat inundatie een doeltreffend middel was om de vijand tegen te houden. Generaal Winkelman zetten in februari 1940 in op de Grebbelinie en stapte af van deze nog steeds aanwezige gedachte. Intrigerend is het gegeven dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie nooit in zijn volle omvang is gebruikt.
We hebben er een grote, misschien wel de grootste infrastructurele ingreep in ons landschap aan overgehouden. Na een tijd van verwaarlozing is er nu volop oog voor de cultuurhistorische waarde van dit verdedigingswerk. De forten liggen vaak op landschappelijk aantrekkelijke locaties, omringd door veel groen en water, een fraaie combinatie. De gebouwen worden na een langdurige periode van leegstand gerestaureerd en blijken een zinvol tweede leven te krijgen als recreatieve locatie. Soms worden er zelfs woningen in gemaakt. Tijdens een fietsvakantie kwamen wij bij fort Bakkerskil, een prachtige plek, een indrukwekkend mooi gebouw. We waren niet de enigen die hier even op het terras verpoosden…
Het boek biedt een overzicht van vestingsteden en vestingwerken. Zo komen bekende en vaak ook mooie plaatsen aan bod als Muiden, Weesp, Woerden, Oudewater, Schoonhoven, Nieuwpoort (zeer de moeite waard!), Gorinchem, Woudrichem (prachtig!), Geertruidenberg en Heusden (fraai). Forten als Jutphaas, Everdingen (bekend van het knooppunt) en Asperen aan de Linge zijn de moeite van het bezoeken waard.
Dit boek Sterk water is interessant voor mensen die zich interesseren voor de geschiedenis van de krijgskunde maar tevens voor iedereen die oog heeft voor typisch Nederlandse cultuurgeschiedenis. Op aantrekkelijke en toegankelijke wijze wordt zichtbaar dat ons nationale verleden herleeft en zich vandaag terecht in een grote belangstelling mag verheugen!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
