Hoe we de insecten van de ondergang kunnen redden
“Als de mensheid zou verdwijnen, zou het volmaakte evenwicht van tienduizend jaar geleden op aarde terugkeren. Als de insecten zouden verdwijnen, zou het milieu teloorgaan en één grote chaos worden.”
Aldus E. O. Wilson, Amerikaans bioloog.
[Recensie] Waarom zijn insecten zo bijzonder en belangrijk dat er zoveel boeken over verschijnen tegenwoordig? Heel simpel, omdat het slecht gaat met deze beestjes, het worden er in rap tempo minder. Insecten zijn de kanaries in de kolenmijn die we aarde, de levende natuur, noemen. Elke achteruitgang, en er is nogal een achteruitgang, in het voorkomen van deze beestjes zegt iets over verdere verschraling van de natuur. Omdat insecten ergens onderaan de voedselketen staan zijn het er veel, ze vormen een basis voor het bijna al het andere niet-herbivore dierlijke leven. Elk insectenetende vogel, egel of spin eet in zijn leven duizenden insecten. Vermindering van het aantal insecten betekent dus minder voedsel en dus een vermindering van populaties vogels, egels, spinnen en vleermuizen, reptielen, vissen en kleine zoogdieren. Die weer door andere dieren gegeten worden en zo verder. Ook voor mensen en sommige planten zijn insecten voedsel.
Daarnaast zijn insecten van belang voor de bestuiving van veel planten waaronder een groot deel van de gewassen die wij als voedsel eten, denk bv aan fruit maar ook groenten, noten en zaden. Bijen zijn insecten en iedereen kent onderhand wel het belang van bijen voor onze voedselvoorziening en is zich bewust van het verdwijnen van deze beestjes. Einstein zei al dat als de bijen uitsterven de mens binnen enkele jaren zal volgen. In 2015 verschenen er al berichten in het nieuws dat in China de perenbomen met de hand bestoven moesten worden omdat er te weinig insecten waren overgebleven om het te doen. Dit door het gebruik van pesticiden. Dit is in een notendop het probleem waar we tegenaan lopen. We gebruiken massaal gif tegen plaagdieren en daardoor verdwijnen vooral de zogenaamde nuttige dieren. Onze technologische oplossingen veroorzaken andere, vaak grotere, problemen.
Naast het in stand houden van populaties insectenetende dieren, en dus de biodiversiteit, en het bestuiven van planten, zijn insecten op nog zoveel andere manieren van belang in het ecosysteem aarde. Zonder insecten zouden er geen bloemen meer zijn en zou het grootste deel van de plantensoorten uitsterven. Van alle plantensoorten wordt 87% bestoven door dieren, voornamelijk door insecten. Planten vormen de basis van alle voedselketens en dus van al het leven, doordat alleen zij energie uit zonlicht en co2 kunnen omzetten in zetmeel waarbij zuurstof vrijkomt. Hoe diverser het plantenleven, hoe diverser het dierenleven en dus hoe groter de totale biodiversiteit.
Mieren verspreiden zaden, veenmollen en andere gravende dieren maken de bodem luchtiger waardoor plantenwortels kunnen ademen en water dieper door kan dringen. De maden van groene vleesvliegen eten dode dieren, mestkevers verorberen stront. In de bodem breken mijten en springstaarten organisch materiaal zoals dood hout en afgevallen blad af zodat de voedingsstoffen opnieuw gebruikt kunnen worden. Dit zijn maar enkele voorbeelden van het belangrijke en noodzakelijke werk dat insecten verrichten.
In 1962 verscheen het boek Silent Spring (in het Nederlands verschenen als Dode lente) van de Amerikaanse marine bioloog/auteur/milieuactivist, Rachel Carson. De oorspronkelijke titel van Dave Goulsons boek: Silent Earth is er rechtstreeks van afgeleid. Silent Spring deed veel stof opwaaien omdat het overduidelijk de link aantoonde tussen de achteruitgang van insecten en dus van vogels, vandaar die stilte in de lente, en het gebruik van pesticide, met name DDT. Een veelgebruikt middel in die tijd door boeren en burgers die last hadden, of dachten te hebben, van al die vervelende, kriebelende, gewasetende beestjes. Haar bevindingen werden breed gesteund door wetenschappers en het geldt als een van de eerste kritische milieuboeken dat er inmiddels verschenen is. NRC noemde Silent Spring nog niet zo lang geleden ‘het oerboek over de klimaatapocalyps’ (11-11-2021).
Dit is dus bijna zestig jaar geleden! En het is alleen maar erger geworden. DDT mag dan verboden zijn in veel landen, het komt nog steeds in het milieu voor. En de tegenwoordige ‘gewasbeschermers’; pesticiden, herbiciden en fungiciden (chemicaliën tegen schimmels) zijn vele malen sterker en kunnen wel duizenden keren giftiger zijn dan de middelen van toen. Plus dat er steeds meer combinaties van verschillende chemicaliën gebruikt worden waarvan helemaal niet bekend is wat ze aanrichten bij de bestrijding van ongedierte en onkruid maar ook voor andere dieren en mensen. In de VS is het gebruik van wel 900 verschillende ‘actieve ingrediënten’ – chemicaliën die giftig zijn voor de ene dan wel de andere soort – toegestaan. In Europa zo’n 500. Het suffix cide duidt op een dodende werking, net als in genocide, femicide en suïcide. Goulson: ‘Het grote, onzichtbare plaatje is dat onze bodem en onze rivieren, meren, heggen, tuinen en parken allemaal zijn besmet met door de mens gemaakte gifmengsels. Je hoort wel eens zeggen dat de mensheid in oorlog is met de natuur, maar het woord ‘oorlog’ veronderstelt dat de strijd van twee kanten komt. Onze chemische aanval op de natuur lijkt veel meer op genocide.’
De gifstoffen zitten niet alleen in de producten die boeren, tuinders en burgers gebruiken om hun planten te beschermen. Het zit onder andere ook in middelen tegen wormen en vlooien voor huisdieren en vee. Uiteindelijk eindigt het allemaal in het (drink)water en de bodem waar het jarenlang zijn vernietigende werk kan blijven doen. En wij staan erbij en kijken ernaar.
Goulson schrijft over Carson: ‘Ze zou in huilen zijn uitgebarsten als ze zou hebben gezien hoeveel slechter het erop is geworden.’
Het is niet alleen de chemische troep die een bedreiging vormt. Ook het verlies aan leefomgeving en wilde natuur, klimaatverandering, invasieve soorten die dankzij ons gesleep met voedsel en goederen over de hele wereld verspreid raken, lichtvervuiling en nog veel meer, dragen bij aan deze ellende. En niet alleen insecten worden in hun voortbestaan bedreigd. Er is een overeenkomst tussen al deze bedreigingen die in het oog springt; het is de mens die dit alles veroorzaakt. En dus is het de mens die ook de oplossing in handen heeft. Als we willen dat het stopt.
Uit de ondertitel, Hoe we de insecten van de ondergang kunnen redden, valt af te leiden dat Goulson nog hoop heeft dat we de insecten, en dus onszelf, nog kunnen redden. Daarvoor moet dan wel het een en ander gebeuren zowel op individueel niveau als op dat van overheden en bedrijven. Hij geeft hiervoor talloze voorbeelden. Het moet wel snel gebeuren want het uitsterven van de insecten gaat ook heel snel. Het duurt niet lang meer voor we daarin een kantelpunt zullen bereiken, een moment waarop het te laat zal zijn. Een vergelijking met de klimaatverandering dringt zich op en dat zijn dan ook twee zaken die alles met elkaar te maken hebben. Ook daarin zullen we binnenkort een kantelpunt bereiken als we niet opschieten en drastisch ons leven aanpassen. En niet telkens de grens verleggen van wat aanvaardbaar is, het zogenaamde shifting-baselines syndrome, het verschijnsel dat we de wereld waarin we opgroeien als ijkpunt nemen, hoewel die misschien heel anders is dan die waarin onze ouders zijn opgegroeid. En zo heeft elke generatie een nieuw ijkpunt. Ook daarom is het van belang ook oudere geschiedenis tot ons te nemen, te weten wat ‘normaal’ was voor wij zelf waren geboren. Om bijvoorbeeld Rachel Carson er nog eens bij te pakken. De oorspronkelijke Engelstalige versie is nog gewoon te koop.
Hoeveel boeken, waarschuwende rapporten en alarmerende krantenkoppen zijn er nog nodig? Je zou denken dat de boodschap onderhand duidelijk is. Het is bekend en bewezen dat de bijen aan het verdwijnen zijn. Het is bekend en bewezen dat gif overal in de natuur op aarde voorkomt. Dat het in en op ons voedsel zit, in ons drinkwater, in ons en zelfs in dieren die diep onder water of op de polen leven. Wie zijn wij nou helemaal dat we denken te mogen beslissen over wie en wat mag leven en wie of wat moet (uit)sterven? Die al dit bewijs opzij kunnen schuiven omdat het ons niet zint? Dit getuigt niet alleen van arrogantie en egoïsme maar ook van domheid en hardleers zijn. Waarom gaan we hier nog steeds mee door? We leren niets en gaan ten onder aan onze eigen stompzinnigheid. En sleuren daar heel veel ander leven in mee.
Wie wil weten hoe het precies zit, welke stoffen de rivieren, het grondwater, ons voedsel en de rest van de natuur vergiftigen en waarom dat zo erg is, moet dit boek lezen. Wie wil weten hoeveel erger het nu is en hoe noodzakelijk dit soort boeken zijn, leest ook dat van Carson.
—
Eerder verschenen op Haasblog
