De kunst van de poëzie lijkt verdacht veel op mediteren
De schrijver
[Recensie] De Italiaanse schrijver en dichter Chandra Livia Candiani (Milaan, 1952) schreef een paar dichtbundels, maar brak met dit boek door bij het grote publiek. Ze geeft poëzieworkshops op basisscholen. Van sommige kinderen zijn dichtregels opgenomen in het boek, zoals Stilte is de bijeengeraapte vrolijkheid van ons lichaam van een tienjarig Egyptisch jongetje. Candiani zou los van wat publieke optredens een teruggetrokken bestaan leiden.
Het thema
Dit wordt een makkie, is de eerste gedachte bij dit boek. Het is vrij dun, heeft een ruim opgezette bladspiegel van nog geen dertig regels per pagina en telt 23 hoofdstukken van soms slechts één verhaal. Maar wie verwacht dit op een achternamiddag even door te kunnen nemen, vergist zich flink. Stilte is iets levends begint als een pakkende roman: “Misschien ga ik dit boek niet schrijven. Drie dagen geleden is mijn zus overleden. De laatste van het gezin.” Wat volgt is allerminst een samenhangend verhaal over dit verlies, maar een collage losse fragmenten over ervaringen, overdenkingen, boeddhistische verhalen en citaten van vooral zenmeesters die vaak willekeurig onder elkaar lijken geplakt. Soms behoorlijk desoriënterend, maar met daaronder een voelbare eenheid die zich nauwelijks laat samenvatten. Candiani beschrijft dit in een overweldigend poëtische, compacte, taalrijke cadans. Elk woord telt, zodat je voortdurend moet teruglezen om de wijsheid en diepte ervan te kunnen pakken. Na de zoveelste herlezing zit er niets anders op dan het doorjakkeren en de zoektocht naar een geheel los te laten, je over te geven aan het ritme van de taal, de verhalen. Dat betekent het boek soms wegleggen en pas oppakken als de betekenis is neergedaald. En dan gebeurt er iets wonderlijks. In dat lezen en herkauwen van de woorden, dichtregels en hersenkrakers in de ritmiek van deze poëzie in prozavorm, ontstaat een vertraging in lezen en denken, een ervaring van stilte en leegte, tussen de punten en komma’s die Candiani heeft geplaatst.
De kern
Dan toch een poging tot samenvatten. Candiani kent het boeddhisme ook taalkundig goed en stelt de vier edele waarheden van Boeddha centraal. Er is lijden en er is een oplossing voor dat lijden, en wel in het doorvoelen daarvan. “We denken vaak dat de oplossing van het verdriet elders ligt, maar de oplossing voor verdriet is in het verdriet.” Candiani beschrijft hoe ze zelf met angst worstelde. Daarachter ligt stilte, leegte en bijvoorbeeld Mūdita, vreugde over de vreugde van een ander, waar vreugde met jezelf aan ten grondslag ligt. Dit innerlijke pad ontdekte Candiani na vele pelgrimstochten door India uiteindelijk in haarzelf, op een plek “heel dicht bij mijn lichaam en ver van mijn karakter” in een intimiteit die boven haarzelf uitsteeg. Ze leerde dit cultiveren in meditatie, om dieper te kunnen schouwen. Ze mediteert in een geheel lege kamer in haar huis. Zo’n ruimte activeert het bewustzijn van ‘een volle, vitale stilte, die zich graag van daaruit verspreidt en je eraan herinnert dat het goede moment nu is.’
Treffende passage
“Stilte is niet zwijgen of het zwijgen opleggen, het is een uitnodiging, het is in het gezelschap verkeren van iets teders, iets dat ons omhult, waar alles al is gezegd. De stilte glimlacht. (…) De kunst van ‘punt, nieuwe zin’ die me leert me te laten schrijven. Stilte zaait. Woorden oogsten. Stilte is iets levends.”
Redenen om het boek niet te lezen
Het ontregelende, fragmentarische vereist geduld en uithoudingsvermogen, soms is Candiani wel erg cryptisch. De fragmenten hebben dan iets weg van koans: absurde vragen en verhalen uit het zenboeddhisme die nergens heen en over lijken te gaan, juist het doel hebben te ontregelen, wat tot inzichten kan leiden. Meer witregels hadden overzicht en rust gegeven.
Redenen om het boek wel te lezen
Bijzonder hoe Candiani je de diepte van stilte en mediteren laat ervaren door taal. Dit is niet lezen óver maar beleven hóe Candiani haar boeddhistische praktijk beoefent. Je voelt bijna hoe ze ademhaalt en mediteert. De kunst van het mediteren via de kunst van de poëzie.
—
Eerder verschenen in Trouw
