"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De heks van Limbricht

Dinsdag, 23 november, 2021

Geschreven door: Susan Smit
Artikel door: Nico Voskamp

Erger dan fictie

[Recensie] In haar nieuwe boek De heks van Limbricht geeft Susan Smit een huiveringwekkend inkijkje in vroeger tijden. Ze beschrijft hoe in dat duistere verleden met van hekserij verdachte vrouwen werd omgegaan. Het verhaal is gebaseerd op het leven van de echt bestaande Entgen Luijten. Zij woonde vlak bij Sittard, eind zeventiende eeuw, en wat haar overkwam, is erger dan fictie.

Vrouwen zijn risicofactoren, is het standpunt van de kerkelijke wereld rond het jaar 1600. Want vrouwen zijn misschien heksen met duivelse krachten, ze kunnen mensen of vee ziek maken, een vloek over een heel dorp uitspreken of oogsten laten mislukken. Niet elke vrouw is een heks, maar elke vrouw kan wel een heks zijn.

Een duivels systeem is het, ongetwijfeld uitgedacht door een geniepige gezagsdrager, dat ‘verdachte’ vrouwen zomaar kon aanwijzen als heks. Dat overkwam Entgen. Susan Smit hertaalt dit pregnante gegeven naar een uiterst leesbaar verhaal.

In de ikvorm geschreven, krijgen we mee hoe de eigenzinnige Engten leeft. Ze is eigenwijs, gaat haar eigen gang in haar eigen huis, en heeft haar eigen lapje grond. Van de natuur weet ze veel. Dat is ook bij de dorpelingen bekend, die soms bij haar aankloppen voor een zalfje of een drankje tegen ongesteldheden. Helaas komt ze in een kwaad daglicht te staan als enkele mensen haar beschuldigen van hekserij. Het bizarre is dat elke simpele ziel dit kan doen: als de verdenking van heks uitgesproken is, moet dat onderzocht worden.

Boekenkrant

De Inquisitie komt in actie; de arme Entgen wordt in de kerker gestopt met een minimum aan eten en een maximum aan ongemak, en ze moet bekennen dat ze een heks is. Als ze dat doet, komt ze op de brandstapel. Een altijd fout-keuze dus. Net zoals die andere heksenproef: vermoedelijke heksen werden in het water gegooid. Bleven ze drijven, dan kwamen ze op de brandstapel, en verdronken ze dan waren ze geen heks.

Anyway, Engten zit vast. De verhalen van folterkelders, beulen, radbraken en duimschroeven kennen we allemaal wel. Het is wat anders als je zelf in zo’n kelder wordt gesmeten. Smit zet dat gegeven pijnlijk helder neer. Ze kruipt in de huid van Entgen en laat met gevoel voor details de lezer meebeleven hoe een heksenproces in zijn werk gaat.

Kansloos dus voor de verdachte, tenzij die zich niet tot een bekentenis laat dwingen. Maar dat is niet zo simpel. Zeker niet als de inquisiteur de martelwerktuigen en de gevolgen daarvan tot in detail beschrijft. Het is pure horror maar dan echt.

Zoals ze al in voorgaande boeken laat zien, beheerst Smit deze biografische vorm van schrijven tot in de puntjes. Entgen komt tot leven als zelfstandige, ruimdenkende vrouw die het ongeluk heeft in een verkeerde eeuw te leven. We volgen haar gedachten, haar verbijstering (en boosheid!) als de heksenbeschuldiging uit de onbewolkte hemel komt vallen, haar aanvankelijke onverschilligheid en haar strijd tegen het aangedane onrecht.

Niet onbelangrijk is ook de duiding van de primitieve tijdgeest:

“De invloed van een vrouw op haar echtgenoot wordt zelden als iets goeds beschouwd. Als de man succesvol is zou zij daar niets aan hebben bijgedragen en profiteert ze er alleen maar van, en als de vrouw succesjes boekt berooft ze hem van het licht dat hem toekomt. Zij hoort in zijn schaduw te staan, dienend en deemoedig glimlachend. Als gelijke naast je echtgenoot staan of zelfs het voortouw nemen staat volgens de kleine geesten gelijk aan hem castreren.”

Susan Smit voegt een gedegen boek toe aan haar al imposante oeuvre. Achterin het boek staat een verantwoording, waarmee de lezer kan checken hoe nauwkeurig, maar toch fantasievol Smit de waarheid, in tegenstelling tot de inquisiteur, geen geweld heeft aangedaan.

Ook verschenen op Nico’s recensies en Tiktok

Boeken van deze Auteur: