Waar het hemelse het aardse raakt
De auteur
[Recensie] Johan ter Beek is als theoloog al jaren bezig met vernieuwend kerkzijn. Zo ontwikkelde hij Reisgenoten, een manier van christelijk leven die put uit de monastieke traditie, maar ook aantrekkelijk is voor jongeren van vandaag.
Thematiek
In dit boek doordenkt Ter Beek de boodschap van de Bijbel vanuit de metafoor van de tempel. Het gaat over ‘tempeltheologie’. De tempel is een heilige plek die hemel en aarde verbindt, dat is de verticale as. Naarmate religies zich ontwikkelden, werd echter ook de horizontale lijn belangrijk: het verhaal over je oorsprong en je uitzicht op de toekomst. Daar waar die verticale lijn van hemel en aarde en de horizontale lijn van oorsprong en toekomst elkaar raken is de plek van de tempel. Nu wil Ter Beek laten zien dat die realiteit van de tempel in de Bijbel veel groter en aanweziger is dan alleen op plaatsen waar het letterlijk over de tempel van Jeruzalem gaat. In de eerste plaats wordt de schepping in Genesis zelf beschreven als een soort tempel, waarin de mens priester is. Maar ook de tempel van Salomo is een soort beschrijving van de kosmos en de natuur en onze plek erin. Er is natuurlijk verkeer tussen de schepping als tempel en de tempel als schepping. Zo loopt Ter Beek heel de Bijbel door en maakt je gevoelig voor de manier waarop die verbinding tussen hemel en aarde, tussen oorsprong en toekomst steeds centraal blijkt te staan.
Het is hem er echter niet om te doen interessante feitjes op te lepelen over tempels of suggesties te doen over bijbeluitleg. Ter Beek wil zijn lezers bewust in de ‘tempelrealiteit’ plaatsen, zou je kunnen zeggen. Hij wil mensen helpen op hun plek in het leven gerechtigheid en vrede na te streven (dat heeft te maken met die horizontale as), maar niet los van het besef van heiligheid en eerbied (de verticale as). Het boek verwijst dan ook nadrukkelijk naar de website tempeltheologie.nl, met werkbladen en andere creatieve uitdagingen.
Opvallend
Volgens Ter Beek had de oude tempel van Salomo in Jeruzalem een heel ander karakter dan de tweede tempel die na de ballingschap van het volk Israël gebouwd werd. Die oude tempel was gericht op de ‘hemelreis’ van de gelovige, vol voorwerpen, rijkelijk gedecoreerd en sensitief. De tweede tempel was veel kaler, leger, en meer gericht op strikte naleving van de wet van God. Het is verleidelijk om hier een katholieke versus een protestantse geloofsbeleving in te zien. Ter Beeks sympathie ligt duidelijk bij de eerste variant. Geloof kan volgens hem niet zonder sensitieve rijkdom, zonder een veelheid van symbolen en verhalen.
Reden om dit boek niet te lezen
De schrijfstijl van dit boek is vaak belabberd. Er staan zeer veel spel- en stijlfouten in. Is het boek überhaupt geredigeerd? De schrijver is zo enthousiast over zijn bevindingen dat hij soms paginalange excerpten van andere boeken levert of zelfs letterlijke citaten. Op een gegeven moment heb je het ook echt wel gehad met het voortdurend terugkerende figuurtje van die horizontale en verticale as met steeds weer andere nuances erin. Ter Beek overvalt je met zijn Entdeckersfreude, maar neemt je niet mee in de beweging die hij uiteindelijk graag zou zien.
Wat ik ook niet goed snap: waarin zit nu de verbinding tussen al die uitleg en de realiteit van het geloof vandaag de dag? De bijgeleverde werkbladen richten zich direct op de individuele gelovige of ‘zoeker’. Is de missing link in dit verhaal niet het participeren in een liturgie, door een gemeenschap die in een traditie staat? Anders gezegd: vindt Ter Beek in dit boek niet gewoon de katholieke kerk opnieuw uit?
Reden om dit boek wel te lezen
Het centrale inzicht is prachtig en geeft te denken: leer de aarde te zien als heilige plaats, leer je eigen leven te zien als tempel. Ter Beek heeft een goed idee, dat hij zeer creatief en geloofwaardig uitwerkt. Interessant in Tempel is de spannende combinatie van nuchtere, ambachtelijke theologie met speculatieve antropologie en welhaast esoterische suggesties. Het levert een soort National Geographic-sensatie in boekvorm op.
—
Eerder verschenen in Trouw
