Een bekende vreemde vader
[Recensie] Een paar maanden geleden werd ik aan het denken gezet door Jannie [Trouwborst/red.]. Zij gaf namelijk aan dat ze in september de Maand van de Surinaamse literatuur wilde organiseren. De reden hiervoor citeerde ik al in deze blogpost. Maar welke Surinaamse schrijvers kende ik eigenlijk en hoeveel boeken heb ik van hen gelezen? Een gemiste kans! Daarom las ik vorige week Tenzij de vader van Karin Amatmoekrim. Zij werd geboren in Paramaribo, in 1981 emigreerde ze naar Nederland. Ze studeerde psychologie en moderne letterkunde en publiceerde meerdere romans. Eerder las ik het prachtige boek Het Gym en ook De man van veel.
Tenzij de vader
Tenzij de vader is het zesde boek dat van Amatmoekrim is verschenen. Het is een memoir en gaat over de zoektocht naar het ware gezicht van haar vader. In de lange proloog stippelt Karin de aanloop uit van haar zoektocht naar haar vader. Ze groeit op in een achterstandswijk, weet haar gymnasium-diploma te behalen en gaat studeren. Wanneer ze op haar 19e schriftelijk in contact komt met haar vader Eric Lie ontstaat er een voorzichtige correspondentie en op haar 22e reist ze alleen af naar Suriname om haar familie te ontmoeten.
“Mijn vader was er al voordat ik bestond. Mijn onzichtbaarheid hoefde geen effect op hem te hebben. Voor mij golden die regels niet, want ik bestond alleen omdat híj er al was. Het gebrek aan hem raakte op die manier aan mijn eigen bestaan.”
Wat volgt is een reis van persoonlijke ervaringen. Haar vader is bekend in Suriname vanwege zijn prestaties als taekwondo-meester, maar waarschijnlijk nog meer vanwege zijn talent om te jagen. Hij jaagt graag op vrouwen – blijkt een echte charmeur te zijn – maar hij jaagt ook graag op wild. Hij laat Amatmoekrim kennismaken met ‘zijn’ Suriname. Het prachtige land, zijn geschiedenis, gewoonten, gebruiken en zijn vrienden niet te vergeten.
Hij lijkt een rusteloos leven te leiden. Er wordt veel whiskey gedronken, er zijn veel vrouwen (als ze dik of onverzorgd worden dan hoeft hij ze niet meer), hij jaagt veel en lijkt altijd de hort op de zijn. Maar Eric Lie is niet alleen de charmeur, de versierder die van een feestje houdt. Hij is erg serieus voor wat zijn werk, de taekwondo, betreft. Hij beschikt dus wel over discipline. Om eerlijk te zijn ben ik op dit moment in het boek nog niet echt van hem gecharmeerd. De laconieke wijze waarop hij met zijn kinderen omgaat en de manier hoe hij denkt over vrouwen strijkt mij wat tegen de haren in.
Naarmate de jaren verstrijken kan Karin zich steeds meer verbazen over haar vader. Hij blijkt bijvoorbeeld steeds meer kinderen te hebben dan zij dacht. Ook zegt hij tegen iedereen dat zij de dochter is die hij altijd zocht. Maar zoals Amatmoekrim zelf aangeeft: “Je moet eerst iets zoeken en kwijt zijn voordat je het kunt vinden.” Hieruit proef je de teleurstelling, die trouwens steeds weer wordt bevestigd, dat haar vader niet de moeite heeft genomen om haar, of in haar halfbroers en -zusjes, te leren kennen. Is hij zich bewust van zijn daden, is zijn imago zó belangrijk voor hem dat hij de wereld om zich heen vergeet?
Is het onwil of onkunde?
Tenzij de vader omvat de ervaringen, een persoonlijke reflectie op haar vader en hun relatie. Je leest over haar teleurstellingen, angsten maar ook begrip en liefde. Ze onderneemt pogingen om haar vader te doorgronden, maar is haar vader wel iemand die zich wil laten doorgronden? Amatmoekrim weet gelukkig ook haar eigen gevoel te analyseren, of in ieder geval een poging tot. Met dit boek wendt ze zich als auteur in een kwetsbare positie want er is geen ruimte voor fictie. Het is zoals het is en niet anders. Naarmate het verhaal verstrijkt, rijst de vraag of Eric Lie handelt uit onwil of onkunde. In ieder geval krijg ik steeds meer waardering voor hem als persoon. Dit komt doordat je meegenomen wordt in de reflecties en de kijk van Amatmoekrim op haar vader.
“Het leven is niet neutraal. De keuzes die mensen maken, de daden die daaruit voortvloeien, hun karakter hun fouten, hun succes – niets is zo eenduidig als het lijkt terwijl we leven. De schrijver vat het in een nieuwe vorm, maar op papier komen de schaduwen op die we in het helle licht van het leven over het hoofd hadden gezien. Ik schreef op wat mijn vader vertelde, dat wist hij, en hij wist ook dat hij niet alles gezegd wilde hebben, en toch deed hij het’….. ‘Maar wij, wie zijn wij, hij en ik, en wat zijn wij van elkaar, en waar begint de plicht om loyaal aan elkaar te zijn? Ik denk dat het is bij een gedeelde schaamte, als we weten wie we zijn achter onze maskers.”
Het verhaal is openhartig en integer beschreven. Het is bijzonder, niet alleen door de kracht van het verhaal maar ook door de kundige schrijfstijl van Amatmoekrim. Op momenten verwijt ze haar vader dat hij moeilijk te doorgronden is, niet te peilen. Zo antwoordt hij domweg niet op haar vragen of ontwijkt ze. Na het lezen van dit boek blijft Amatmoekrim voor mij, haar lezer, ook ondoorgrondelijk. Niet omdat ze niet openhartig is in het boek maar meer doordat ze een terughoudende positie aanneemt in het verhaal. Ik weet niet zo goed hoe ik het uit moet leggen. Ik mis haar emoties, haar persoonlijke twijfels, verdriet of blijdschap. Ondanks deze terughoudendheid is het boek dat door de inhoud én de prachtige zinnen een pareltje is om te lezen.
Ik dacht aan Alles is verlicht van Jonathan Safran Foer, en hoe de reis er een van ontberingen is maar dat we er vooral luchthartig aan moeten beginnen, omdat dat de enige kans op redding is.
—
Eerder verschenen op Boekenz
