"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Terug tot Ina Damman

Vrijdag, 31 juli, 2020

Geschreven door: Simon Vestdijk
Artikel door: Karl van Heijster

Een overweldigende eerste verliefdheid

[Recensie] In april van dit jaar bracht uitgeverij Nijgh & Van Ditmar het nieuws naar buiten dat “de geliefde Salamander weer tot leven is gewekt”: een reeks goedkope pocketuitgaven van goedlopende titels, vaak klassiekers. De eerste lading bestond uit Bordewijks Karakter, Kafka’s Het Proces, Manns De Toverberg en het debuut van Simon Vestdijk, Terug tot Ina Damman. (Later volgde Orwells 1984; Joyces Ulixes verschijnt binnenkort.) Het boek is het derde deel in de Anton Wachter-cyclus: een reeks van acht sterk autobiografische romans die Vestdijk schreef tussen 1934 en 1960.

Terug tot Ina Damman volgt de jonge Anton in zijn poging zich te handhaven op de HBS. Door een niet aflatende stroom van pesterijen trekt de wereldvreemde tiener zich terug in zijn schoolwerk. Als zijn leeftijdsgenoten hem niet mogen, lijkt zijn redenering te zijn, dan misschien zijn leraren. Het evenwicht dat hij uiteindelijk in zijn leven vindt, wordt ruw onderuitgehaald als hij kennismaakt met de jongere Ina Damman. Zijn verliefdheid neemt bezit van elk aspect in zijn leven. In zijn obsessieve waan schrijft de tiener zelfs elk woord dat het meisje tot hem heeft gesproken op in een schrift. Een schrift dat zich overigens niet bijzonder snel vult, want de hevigheid van zijn emoties ten spijt, lijkt Ina Damman maar nauwelijks in hem geïnteresseerd te zijn.

‘Pijnlijk’ – dat zou een treffende omschrijving kunnen zijn van Antons situatie. Zijn onmogelijke liefde voor Ina Damman is daar natuurlijk het meest in het oog springende voorbeeld van. De grap is dat er feitelijk weinig plaatsvindt tussen Anton en het object van zijn liefde. Veel meer dan regelmatige wandelingen naar het station delen de twee niet. Maar in Antons hoofd – en in Vestdijks proza – wordt die eenvoudige handeling opgeblazen tot een liefdesgeschiedenis van epische proporties. Het boek blinkt dan ook uit in de beschrijving van de overweldigende emoties die een jongen in de pubertijd ten deel vallen. Vestdijk vangt een ervaring die zo herkenbaar is, dat de lezer haast terug gaat verlangen naar zijn of haar eigen middelbareschooltijd.

Maar de nauwgezette beschrijvingen van de pesterijen die Anton ten deel vallen, en de gevolgen die ze op hem hebben, zijn misschien nog wel sterker. ‘Vent,’ zo noemen de pestkoppen de jongen. Dat lijkt een onschuldig woord, maar de situatie wordt des te wranger als de lezer leert dat het een verwijzing is naar Antons overleden vader. Zoals elke gepeste jongere, voelt Anton zich machteloos om de wreedheden te stoppen. Vluchten is het enige dat hij kan, in zijn schoolwerk en in fantasieën waarin hij zijn pestkoppen lik op stuk geeft. In één van de treffendste scènes in het boek beschrijft Vestdijk de overweldigende afkeer die hij ervaart bij het aanzien van zijn eigen klassenfoto: de pesterijen hebben hun werk gedaan. Dat is de andere kant van de rauwe emoties die bij de pubertijd komen kijken.

Boekenkrant

Waarom Terug tot Ina Damman een klassieker in de Nederlandse literatuur mag heten, is dan ook duidelijk. Vestdijks eenvoudige vertelling vangt de universele ervaring van een eerste verliefdheid. En, natuurlijk, de bijna net zo universele ervaring van de realisatie dat die tevergeefs is. Ondanks dat Vestdijks schrijfstijl naar hedendaagse maatstaven wat gezwollen aandoet – helemaal niet in lijn met de situatie en leeftijd van zijn hoofdpersoon -, leest het boek als een trein. We zijn immers vroeger allemaal een kleine Anton Wachter geweest. En voor wie dat niet zo is, die heeft het genoegen dat voor het eerst te beleven via deze Salamander Klassieker.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles

Boeken van deze Auteur: