"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Testament

Vrijdag, 10 april, 2020

Geschreven door: Nina Wähä
Artikel door: Jan Koster

Kroniek van een onvergetelijke familie

[Recensie] “Dit is niet anders dan een moordgeschiedenis.” Zo valt te lezen op de voorkant van Testament van de Zweedse Nina Wähä. Om dat even later wat te nuanceren: “het is heel veel anders.” Het is allebei waar. De titel verraadt al wat centraal staat in deze meeslepende roman die haar internationale doorbraak betekende. Ze vatte het idee voor deze roman op toen ze te horen kreeg dat haar oma aan Alzheimer leed. Wähä wilde voorkomen dat haar verhalen in de vergetelheid zouden raken. Deze oma speelt in de roman geen rol, het gaat niet over haar, het speelt zich wel af in de afgelegen streek waar ze altijd heeft gewoond, het deel van Zweden dat aan Finland grenst.

Drie delen, ruim vier decennia

Testament bestaat uit drie delen: The cast, the scenery, gevolgd door The murder en als laatste Who dunnit. Denk maar niet dat het zo eenvoudig is. De volgorde klopt wel voor zover het gaat over de periode waarin het zich afspeelt, 1981, maar het verhaal begint vlak voor het begin van de Tweede Wereldoorlog. Aan het verleden wordt veel aandacht besteed. Terecht, want alles wat in de tussentijd is voorgevallen heeft invloed op hetgeen in 1981 plaatsvindt.

De Winteroorlog tussen Rusland en Finland valt in het niet bij de grote oorlog die kort daarop zou uitbreken, maar heeft wel grote gevolgen. Pentti Toimi is soldaat in het Finse leger en ontmoet tijdens deze oorlog zijn latere vrouw, Siri. Finland verliest en veel Finnen moeten huis en haard achterlaten, een deel verkast naar Zweden. Om kort te gaan: het echtpaar gaat een kleine boerderij exploiteren in het Tornedal. Het gaat goed. Totdat de eerste twee kinderen, van wat er uiteindelijk veertien zullen worden, overlijden. Hun dood heeft grote invloed op hun geestelijke gesteldheid en op hun huwelijk. Dat er toch nog zo veel kinderen uit dit steeds slechter wordende huwelijk worden geboren heeft een heel bijzondere reden die verderop uit de doeken wordt gedaan.

Kookboeken Nieuws

Een nalatenschap als fragmentatiebom

Het is 1981. In de aanloop naar Kerst komt vrijwel iedereen bijeen in het ouderlijk huis. We volgen vooral de oudste dochter Annie, het zijn de plannen van oudste zoon Esko die de loop van het verhaal bepalen. Beiden hebben allang door dat er iets moet gebeuren. De dictatoriale, humeurige en onvoorspelbare Pentti heeft zich bij vrijwel iedereen onmogelijk gemaakt. Zij vrezen zelfs voor het leven van hun moeder. Er moet iets gebeuren. De spreekwoordelijke druppel is het ongeluk van kind nummer dertien, Arto. Hij komt ongelukkig terecht in kokend water. Het is de onverschilligheid van vader Pentti die de doorslag geeft. En inderdaad, er worden knopen doorgehakt.

Een paar maanden later. De boerderij staat in brand en Pentti, de enige bewoner dan nog, komt om. Moord? Het heeft er alle schijn van, de brand lijkt aangestoken. De suggesties dat Pentti rokend in slaap zou zijn gevallen zijn niet serieus te nemen. Hij heeft nooit gerookt.
Maar dan. Hij heeft genoeg tijd gehad om een laatste wilsverklaring te laten opstellen, het Testament. Het is niet alleen de inhoud die grote gevolgen zal hebben, het is ook de door hem gestelde eis dat Annie het moet voorlezen die de familie zal verscheuren. Het testament bevat niet alleen aanwijzingen voor de verdeling, dat is relatief onbelangrijk gezien de geringe waarde, het is vooral de brief van Pentti aan de nabestaanden waarin hij veel duidelijk maakt.

Over het huwelijk, over waarom hij zo is veranderd, de persoon is geworden die zij zich zullen herinneren en over wat hij van zijn kinderen vindt. De fragmentatiebom doet zijn werk.

Rijke roman

Testament is een rijke roman, vol kleurrijke personages en boeiende gebeurtenissen. Nina Wähä neemt uitgebreid de tijd om de belangrijkste personen te beschrijven. Dat doet zij uitstekend, ondanks het grote aantal personen raak je niet de weg kwijt. Iedereen komt haarscherp uit de verf. Eén van de weinige personen die niet uitgebreid aan bod komt is degene om wie het eigenlijk draait, Pentti zelf. Via de ogen van zijn vrouw en kinderen krijg je wel een beeld van die mysterieuze, sfeerbepalende en overheersende persoon. Dat beeld kantelt behoorlijk door de brief, Het testament dat Annie moet voorlezen. Inventief, prachtig uitgewerkt.

Je krijgt van alles mee over de grote gevolgen van de Winteroorlog, de verhoudingen tussen Finnen en Zweden, de onophoudelijke migratiestroom die dan weer de ene, dan weer de andere kant op gaat.
Sterk is ook de sfeertekening van het harde leven in het Tornedal, vaak niet meer dan overleven, en hoe het is om op te groeien in een familie met zulke uiteenlopende karakters.

Interessante stijl

Nina Wähä vertelt haar verhaal op een boeiende manier. Aan het begin van het boek en geregeld ook later richt zij zich rechtstreeks tot de lezer, ze neemt je bij de hand. Haar stijl is karakteristiek. Paar voorbeelden:

Over Pentti:

“Hun vader marcheerde op de maat van zijn eigen trom, dat was altijd al zo geweest, en alle afspraken over mens-zijn waren bij hem buiten werking gesteld.”

Over Annie en haar angst om te vergroeien met haar geboortegrond:

“Haar voeten zouden wortel schieten en groeien. Daarom verliet ze de streek toen ze al zestien was.”

Over de familie:

“De band tussen hen was sterk; fysiek, had ze soms het gevoel. … Als een rattenkoning, met de staarten in elkaar verward, tegen hun zin met elkaar vergroeid. Zo leidden ze hun leven, zij aan zij, nooit alleen, altijd bij elkaar.”

Over de relatie van één van de kinderen:

“Sommige mensen leiden hun leven lauw, ze pruttelen door, een beetje zoals een gezellig stoofpotje op het fornuis, met smaken die veel tijd nodig hebben om tot ontwikkeling te komen en complex te worden. Ze koken niet over en ze branden niet aan. Ze gaan gewoon door, huiselijk en scheetwarm.”  

De conclusie kan kort zijn: Testament is fenomenaal. De familie Toimi is onvergetelijk.

Eerder verschenen op jkleest

Testament