Joy Division was meer dan een band van een paar eenvoudige jongens
[Recensie] Wat The Doors was voor de hippies was Joy Division voor de punkgeneratie. Beide bands flirtten met de dood, beide bands zochten in hun teksten de uiterste grenzen op van wat hun generaties dreef. Bij The Doors was dat nog levensluchtig: gericht op extreem genot: veel seks, veel drugs, veel drank. Zanger Jim Morrison was het toonbeeld van de oerhippie, mooie kop met een donkerblonde krullen, atletisch lijf, vol van mannelijke viriliteit. Morrison dweepte met de anti-rationele, spirituele denker en kunstenaar uit de negentiende eeuw William Blake. Bij Blake haalde hij vandaan dat de zoektocht in het leven was je verliezen in uitersten, ook al had dat de dood tot gevolg. Morrison overleed in 1971 in Paris, drank en drugs leken de oorzaak, zelfmoord wordt nog steeds niet uitgesloten. Morrison was de personificatie van het ongeremde romantische tijdperk van de jaren zestig.
Tien jaar later was de sfeer anders in de Westerse Wereld. Naast de vrolijke discomuziek uit Amerika waaide uit Amerika ook de punkinvloeden over. Geïnspireerd door Iggy Pop and The Stooges en The Ramones ontstond er in het grauwe door werkloosheid getergde Engeland van de tweede helft van de jaren zeventig de punkbeweging. Het jaren zestig optimisme was definitief voorbij. Met Jonny Rotten van de Sex Pistols als de grote voorman van deze nieuwe muziekstroming werden er honderden punkbands opgericht waarin het spelen van ultra korte nummers en dan zo hard mogelijk tot kunst werd verheven.
Manchester
De sfeer in Manchester, in die tijd een wat troosteloze industriestad in het midwesten van Engeland, was niet anders. Daar zag in 1976, onder leiding van zanger en tekstschrijver Ian Curtis, Joy Divison het licht. De band blonk uit in sombere melodieën met staccato drums en baslijnen. De teksten waren zeker zo somber. Bij Joy Division werd het gebrek aan levenslust, het ‘no-future’, haast het handelsmerk. De tengere, schooljongensachtige Curtis bezong zijn wanen, zijn verdriet, zijn eenzaamheid, zijn mislukkingen. Curtis leed aan een ernstige vorm van epilepsie en dat hielp ook niet bij het ontwikkelen van een positief wereldbeeld. Hij las schrijvers als Nietzsche, Dostojevski, Kafka en J.G.Ballard; donkere lectuur. Bij Curtis geen wilde seks en uitspattingen, vooral lijden en afzien, en dan in eenzaamheid.
Epilepsie
Ook de optredens van Joy Division waren anders dan die van The Doors. Zocht Morrison altijd contact met zijn publiek en daagde hij zijn fans uit – ook de optredens van The Doors moesten heftig zijn, vol energie. Bij Joy Division was er zeker zoveel energie, maar toch ging het heel anders. Zanger Ian Curtis was tijdens zijn optredens in zich zelf gekeerd, er was nauwelijks contact met het publiek. Als je de beelden terugkijkt dan zie je dat hij leed, dat het pijn deed zijn songs te vertolken, zijn verdriet te uiten. Zijn aritmische manier van dansen waarbij hij wild met zijn armen zwaaide is legendarisch en versterkte zijn haast angstaanjagende performances. Toen in de loop van 1980 zijn epilepsie erger werd, lukte het steeds minder om het podium op te komen, de band moest regelmatig optredens tussentijds afbreken.
In This searing light, the sun en everthing else – Joy Division – The Oral History, wordt minutieus de ontstaansgeschiedenis, de opkomst en ook het einde van Joy Division vertelt. Popjournalist Jon Savage, die de band vanaf het eerste uur volgde, interviewde de afgelopen jaren alle hoofdrolspelers van destijds. De bandleden, managers, producers, platenbazen, journalisten en fotografen, (ex)vriendinnen en (ex)vrouwen van de bandleden. In zijn boek komen al deze tientallen betrokkenen letterlijk aan het woord. Het boek is geheel opgebouwd uit citaten en dat werkt bijzonder goed. Zo krijg je van een periode of een bepaald thema de herinnering van een tiental mensen te lezen uit de inner circle van Joy Divison. Er zijn hoofdstukken over de popscene in Manchester eind jaren zeventig, over het ontstaan van de band, over de eerste optredens, over de eerste opnames, over de dood van Curtis, hij pleegde zelfmoord, mei 1980. De band heette eerst Warsaw, maar de aan de nazi’s gelieerde naam Joy Division klonk beter. Even was er een flirt met het Derde Rijk, maar dat werd gelukkig snel verlaten. De naam bleef.
Arbeidersjongens
Jon Savage geeft in zijn boek nergens commentaar en omdat de meeste betrokken erg bescheiden zijn over hun aandeel in en rond de band ontstaat zo het beeld dat het maar wat eenvoudige arbeidersjongens waren die toevallig bij elkaar kwamen en vervolgens magistrale muziek maakten. Op zich klopt dat wel, een aantal van de bandleden had nauwelijks nog een instrument vastgehouden toen ze begonnen, maar opeens was er een sound en bleken gitarist Bernard Summer, drummer Stephen Morris en basgitarist Peter Hook, met de bijnaam Hookie, rasmuzikanten met een ongelofelijk talent te zijn. Centrale figuur was de stille, gevoelige intellectuele dichter Ian Curtis die met zijn diepe basstem een hele generatie wist te beroeren.
Omdat het boek alleen maar uit citaten bestaat van de directe betrokken mist een analyse op afstand. Dat eenvoudige arbeidersjongens het kunnen schoppen tot wereldmuziekanten hebben wel meer bands laten zien, wat denk je van de The Beatles? Maar hoe bijvoorbeeld Curtis intellectueel werd gevormd komt veel te weinig uit de verf. De directe betrokkenen hadden niet zijn belangstelling in literatuur en de kunstne. Zijn songteksten en zang waren welkom, maar het was zijn ding. Ondanks het feit dat het boek een prachtige inkijk geeft in de levensgeschiedenis van de band, miste ik enige diepgang. Hoe heeft Curtis als geen andere punkdichter uit die periode het tijdbeeld zo goed kunnen vatten? Dat is nog steeds een vraag die ik graag beantwoord zou zien.
Nu moeten we het doen met het interviewboek This searing light, the sun and everthing else. Fascinerende lectuur, met als meest schokkende passage hoe de manager en de andere bandleden bij Ians eerste zelfmoordpoging hem nog geen 24 uur na zijn ziekenhuisopname uit het ziekenhuis ontvoerden om hem vervolgens op een podium te hijsen. Want ‘the gig’ moest doorgaan. Veertig jaar later schamen de andere bandleden zich hier nog steeds over. “We should never have got him out of the hospital, it was a totally fucking idiotic thing to do,” vertelt de drummer in het boek. We waren nog kinderen en hadden geen idee, zeggen ze er bij.
New Order
Terwijl het met de band steeds beter en beter ging, en iedereen doorkreeg hoe belangrijk de muziek van Joy Division aan het worden was, ging het met Ian bergafwaarts. Zijn ziekte kreeg de overhand, zijn huwelijk liep op de klippen omdat hij een nieuwe liefde kreeg, hij kon niet meer optreden. Op 18 mei 1980 maakte hij een eind aan zijn leven. De band zou net naar de VS gaan voor een eerste tour daar.
De andere leden ging door. Peter Hook: “There was never any question of not carrying on, because I think we were enjoying ourselves doing what we were doing so much. We didn’t know how we were going to carry on, and it was very difficult. […] I don’t think Ian would have wanted us to stop.” Ze startten de succesvolle band New Order en spelen nog steeds, in wisselende samenstellingen.
Joy Division is inmiddels geschiedenis, maar de invloed van de band is er nog steeds, als wegbereider van de new wave, hause- en technomuziek en nog veel meer. Er bleek toch een future te zijn.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
