Tegengesteld en toch onlosmakelijk verbonden
[Recensie] “Niet ikzelf alleen en mijn leven zijn een beschouwing waard. De periode die mijn leven omspant, heeft mijn werk gevormd en in hoge mate gestuurd, waardoor het interessant is om die tijdspanne en mijn rol daarin te beschrijven.” Deze woorden schreef Heinrich Mann in zijn autobiografie Ein Zeitalter wird besichtigt (1945). En dat het inderdaad interessant is om het leven van Heinrich Mann in een breder perspectief te zien – en niet alleen zijn leven, maar ook van zijn broer Thomas –, blijkt uit het nieuwste boek van Margreet den Buurman: Thomas en Heinrich Mann. Diplomaat schrijver contra schrijverschap als politiek wapen. Tegen de achtergrond van de klassenmaatschappij in het fin de siècle en later de Eerste Wereldoorlog ontwikkelde zich een zeer complexe relatie tussen de broers en collega-schrijvers Heinrich en Thomas. En die relatie had niet alleen betrekking op hun persoonlijke leven, maar ook hun maatschappelijke en zelfs politieke opvattingen zijn daarbij van grote invloed geweest. Het is daarom belangrijk om het geheel te overzien en dat doet Den Buurman op uitstekende wijze in dit boek.
De twee broers
De auteur schetst in haar boek een duidelijk beeld van beide broers, die aanzienlijk van elkaar verschilden. Allereerst in levensstijl. Thomas Mann, de jongste van de twee, was de man die grote waarde hechtte aan goede maatschappelijke status. Hij straalde verantwoordelijkheid uit, had plichtsbesef, woonde op stand en bewoog zich graag in goede kringen, waarvoor hij ook de financiële middelen had. Al dan niet via zijn schoonouders.
Heinrich hield er een hele andere levensstijl op na. Hij leidde een losbandig leven en verkeerde graag in het theaterleven. Hij had ook voortdurend geldproblemen en die ook medeoorzaak zou worden voor de breuk tussen hen. De keuze van zijn levenspartners werd evenmin op prijs gesteld door de familie, nieuwe partners werden niet hartelijk ontvangen, doch slechts gedoogd. Zelfs de geboorte van Leonie, de dochter van Heinrich en Mimi kon de broers niet bij elkaar brengen.
De twee schrijvers
Maar ook in het schrijverschap verschilden Thomas en Heinrich behoorlijk van elkaar. Thomas was een gevierd schrijver in tegenstelling tot Heinrich die een broodschrijver was. Thomas was in zijn werk ook meer filosofisch ingesteld, beïnvloed onder meer door Nietzsche en Schopenhauer. Heinrich daarentegen voelde zich sterk betrokken bij de sociaal-maatschappelijke misstanden. Hij wilde zijn werk graag een boodschap met een moraliserende inslag meegeven. Hij werd een strijder voor vernieuwing. Gevoed door de Eerste Wereldoorlog was Heinrich, in navolging van Emile Zola, van mening dat schrijvers een taak hadden in de samenleving. Literatuur kan niet worden los gezien van politiek, vond hij. Iets waar Thomas het totaal niet mee eens was. Althans tot 1936. Tot die tijd bleef hij van mening dat een schrijver niet op de stoel van een politicus hoorde te zitten. Hoe anders werd zijn visie na de komst van Adolf Hitler en het nationaalsocialisme! Margreet den Buurman concludeert dan ook vast dat qua literaire vorming Thomas de meest ingrijpende ontwikkeling heeft door gemaakt. Zijn inzicht, waaraan hij zich zijn leven lang had vastgehouden, moest thans razendsnel en volledig omgegooid worden.
De breuk
Als je de verschillen zo naast elkaar legt, is het des te opmerkelijker dat de broers elkaar in het openbaar nauwelijks afvielen. Maar dat was te danken aan het feit dat hun vriendenkringen elkaar in elkaar overliepen. Intern was het een heel ander verhaal. In 1903 traden al haarscheurtjes op in de relatie toen Thomas succes kreeg met zijn roman De Buddenbrooks. Maar tot een echte breuk kwam het in 1914. Op persoonlijk gebied kampte Heinrich met tegenslagen, ook financieel, zodat hij de schuld bij zijn broer niet kon aflossen. Op gebied van het schrijven leidde het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog tot een openbare tegenstrijdige houding ten aanzien van kunst en politiek. Het verschil in interpretatie toont Den Buurman aan de hand van twee essays, te weten Gedanken im Kriege van Thomas Mann en het Zola-essay van Heinrich Mann.
Tegengesteld en toch verbonden
Margreet den Buurman is literatuurwetenschapper en heeft al vele publicaties handelend over de familie Mann op haar naam staan en dat is in dit nieuwste boek goed merkbaar. De auteur weet waarover ze het heeft en dat resulteert in een krachtig en evenwichtig geschreven boek. In Thomas en Heinrich Mann. Diplomaat schrijver contra schrijverschap als politiek wapen onthoudt Den Buurman zich van een waardeoordeel, niet omdat ze dit niet kan, maar omdat het hier gaat om twee totaal verschillende auteurs die beiden hun plek in de literatuur verdiend hebben. Daar zet de auteur wel de stelling tegenover dat beide broers elkaar wellicht hebben gevormd en na het lezen van hun geschiedenis is dat een zeer aannemelijke veronderstelling. Thomas en Heinrich Mann. Twee mannen met een eigen mening en eigen stijl van leven en schrijven. Tegengesteld van elkaar en toch onlosmakelijk met elkaar verbonden in een relatie die niet makkelijk te doorgronden is. Desondanks is Margreet den Buurman er voortreffelijk in geslaagd om die broederband helder uiteen te zetten.
—
Eerder verschenen op www.leesnieuws.com
