Veelzijdig meesterwerk!
[Recensie] De eerste wereldoorlog is in Nederland vooral bekend van horen zeggen. Uiteraard is er veel over geschreven, vooral door buitenlandse auteurs, doch daarvan is relatief weinig doorgedrongen tot Nederland. Zeker als je het vergelijkt met de onophoudelijke stortvloed aan boeken over de tweede wereldoorlog. Tot ziens daarboven van Pierre Lemaitre is gelukkig wel vertaald. Het had ook niet anders gekund: het is een fantastisch veelzijdig werk, en begrijpelijk genoeg beloond met de in Frankrijk belangrijke Prix Goncourt.
Tot ziens daarboven speelt grotendeels aan het einde van de Eerste Wereldoorlog en de eerste jaren daarna. De oorlog zit vast, een status quo in de loopgraven met onvoorstelbaar veel slachtoffers. Op één van de vele slagvelden gebeurt iets dramatisch dat de strijd aldaar doet ontbranden. Twee verkenners worden vermoord, het gevolg is een veldslag die door het Franse leger wordt gewonnen. Maar er zit iets heel erg fout: luitenant Pradelle die met de eer gaat strijken heeft een smerig spel gespeeld. Twee soldaten, Albert Maillard en Edouard Picourt, hebben dit bedrog waargenomen. Pradelle doet er alles aan om deze getuigen uit te schakelen en lijkt hierin te slagen.
Wonder boven wonder overleven de twee, maar ze kunnen geen kant op. Pradelle is de gevierde man en ook nog eens hoger in rang.
Via slinkse weggetjes weten zij uiteindelijk een plek in de schaduw te vinden. Weg uit de openbaarheid en vooral uit de buurt blijven van de ogenschijnlijk alomtegenwoordige en steeds machtiger Pradelle is het enige wat erop zit. Een confrontatie kan maar op één manier aflopen. Toch kruisen de wegen elkaar geregeld, het gevaar loert altijd om de hoek.
Albert en de ernstig verminkte Edouard hebben het zwaar. Het geld raakt op. Zij bedenken een ingenieus doch bedrieglijk plan om aan geld te komen. Het zou genoeg moeten zijn om ver uit de buurt en daarmee uit de gevarenzone te komen. Tegelijkertijd speelt Pradelle een smerig spel dat hem veel geld en veel aanzien oplevert, gesjoemel met oorlogsgraven. Deze oplichterspraktijken, gebaseerd op een waargebeurde geschiedenis, is een belangrijk thema in Tot ziens daarboven.
Lemaitre heeft een roman geschreven met vele gezichten. Het is een anti-oorlogsroman die de onvoorstelbare gruwelen van de eerste wereldoorlog onder de aandacht brengt. Het is een aanklacht tegen de Franse staat die de soldaten na geleverde oorlogsinspanningen als schurftige honden heeft behandeld. Het gaat over de bijna onbegrensde corruptie van de ambtenarij, met een spaarzame uitzondering: een kleurrijke mislukte ambtenaar die vlak voor zijn pensioen een heldendaad verricht. Het is een familietragedie waarin ook weer de smeerlap Pradelle een hoofdrol vertolkt. Maar vooral is het een verhaal over loyaliteit, de intense vriendschap van Albert en Edouard die geregeld tot de limiet wordt getest doch onverwoestbaar blijkt.
De personages in Tot ziens daarboven zijn prachtig beschreven. De belangrijkste zijn onvergetelijk, zoals de gewetenloze Pradelle, de hondstrouwe Albert Maillard die zijn leven in dienst stelt van degene die hem van de verstikkingsdood heeft gered, de redder Edouard, die deze daad heeft moeten bekopen met een zwaar en onherstelbaar toegetakeld gelaat.
Lemaitre is erin geslaagd om een onderbelicht stuk geschiedenis tot leven te laten komen. De Eerste Wereldoorlog heeft in grote delen van Frankrijk en België diepe wonden geslagen. Het verschrikkelijke gesjoemel met oorlogsgraven is nauwelijks bekend en is bijzonder fraai in het verhaal verwerkt.
En zoals wel vaker slaagt hij erin om een spel met de lezer te spelen. Terwijl je enerzijds hoopt dat het bedrog van Pradelle wordt ontdekt, hoop je anderzijds dat het evenzeer verderfelijke bedrog van Albert en Edouard niet wordt ontdekt. Die morele dubbelhartigheid is onvermijdelijk en tegelijk confronterend.
Het moge duidelijk zijn. Tot ziens daarboven is een staaltje schrijf- en vertelkwaliteit om u tegen te zeggen, een onvergetelijk meesterwerk.
NB: inmiddels is het vervolg verschenen, De kleuren van de brand.
—
Voor het eerst verschenen op jkleest.nl
