Kunstig en mysterieus boek over de wouden van Japan
[Recensie] De prijs voor het mooiste boek dit jaar kan zondermeer naar Tree and Soil, de neerslag van een project van bijna tien jaar.
Het boek is mysterieus en eigenlijk zou je niets moeten lezen over het boek, voordat je het inkijkt. Het boek is smaller en langer dan een normaal boek, maar heeft diverse uitklapbladen waardoor de foto’s en afbeeldingen prachtig tot hun recht komen. De omslag is een affiche, die je kunt uitvouwen, een collage van afbeeldingen uit het boek.
Dan de inhoud. Er staat nauwelijks tekst in het boek. Er is geen inhoudsopgave, er lijkt geen logica in de volgorde van de afbeeldingen te zijn. Foto’s van naaldbossen die doen denken aan de Ardennen en verlaten huizen en boerderijen, lege straten met planten overwoekerd, wisselen elkaar af met Japanse tekeningen en schilderijen van monsters en draken, en met tekeningen uit een botanische en dierkundige collectie uit de 19de eeuw. Naast enkele als een gedicht afgebeelde interviews en een inleiding van de hoogleraar Cultuur, Landschap en Natuur aan de UvA Erik de Jong bevat het boek geen tekst.
Ik had ingetekend op een crowdfunding actie voor het boek, zonder echt goed tijd te nemen om me te verdiepen in het project. Het boek is van een vriend/kennis uit lang vervlogen tijden, de fotograaf Robert Knoth en zijn geliefde, de journalist en schrijver Antoinette de Jong. Achteraf ben ik blij dat ik me niet ingelezen had op hun website. Want nu werkte het boek misschien wel het beste, als een ontdekkingstocht naar een mysterieus land, een mysterieuze plek. Het boek prikkelt je kijk- en tastzintuigen, het is gedrukt op fijn houthoudend papier. De combinatie van foto’s, wetenschappelijk historische tekeningen (komend uit de zogeheten Siebold-collecties, genoemd naar Philipp Franz von Siebold, die verbonden was aan de Nederlandse handelsdelegatie in Japan, begin 19e eeuw en dieren en planten verzamelde) en de Japanse tekeningen en schilderijen werkt bijzonder goed. Je voelt, hier is iets aan de hand, hier is iets gebeurd, het is een leeg, verlaten land, er zijn alleen nog planten en dieren, alleen nog de bomen en de bodem, oerkrachten, donker, duister, intrigerend. Is dit wat ons te wachten staat?
Pas daarna begon ik de inleiding te lezen over de bijzondere rol van de natuur in Japan, waarin tachtig procent van het oppervlakte uit bossen bestaat en hoe de overweldigende natuur een diepe invloed had en heeft op de Japanse cultuur. Wie dezelfde ervaring wil beleven en zelf wil ontdekken, zonder enige voorkennis. Lees dan niet verder en bestel het boek. Ik geef daarom hier al de bestel informatie en niet onderaan het artikel.
—
Het boek is te bestellen bij Bazarow of bij hartmann-books.com en op kadeboeken.nl, of bij de auteurs zelf. En wees snel, ze zijn bijna op.
—
Pas na een kwart van het essay valt de term Fukushima en dan pas snap je dat de foto’s over het landschap foto’s zijn van de omgeving van de kerncentrale Fukushima, in het mid-oosten van Japan. Het gebied rond de kerncentrale van Fukushima raakte ernstig besmet na de kernramp van 2011, als gevolg van de aardbeving en de tsunami die daar op volgde. Een gebied van 20km rond de kerncentrale werd ontruimd waaronder een aantal dorpen en een groot aantal boerderijen. Families die al generaties lang er woonden moesten hals over kop huis en haard verlaten, nog steeds is het er niet veilig genoeg om terug te keren. Knoth werkte in 2011 voor een project van Greenpeace in Chernobyl en was al bezig met het thema. Daarna volgde diverse reizen naar Japan, in verschillende seizoenen, en telkens nam het tweetal foto’s en filmde het verstilde landschap. Op de website vertellen Knoth en De Jonge:
“Wij zijn fotografen/mediamakers Robert Knoth en Antoinette de Jong. Voor ons nieuwste project hebben we in de afgelopen jaren rondgereisd in de verlaten landschappen rond Fukushima. Daar voelden wij ons soms als archeologen van de toekomst die proberen te begrijpen wat er in een ver verleden gebeurde. Alsof een mysterieuze kracht had geleid tot de evacuatie van dorpen, velden en bossen, met alleen nog maar een residu van vroegere menselijke aanwezigheid.
Wat er gebeurde na de kernramp lijkt op een van de oudste verhalen die we kennen: het verloren gaan van het paradijs door toedoen van de mens. De geëvacueerde bewoners vertelden ons hoe verknocht ze waren aan hun geboortegrond. We ontmoetten families die er al negen generaties woonden. Ouderen en jongeren vertelden hoe ze de bossen en heuvels introkken, op zoek naar allerlei eetbare planten en paddenstoelen. Wij waren diep onder de indruk van hun bijzondere relatie met de natuurlijke omgeving.”
Tree and soil laat zien wat er kan gebeuren als mensen het verprutsen, als mensen weg moeten uit de natuur en de natuur weer bezit neemt van de planeet, na de apocalyps. Tree and soil zou ook te maken zijn in de oerwouden van Brazilië, in vervuilde mijngebieden in Zuid-Afrika, in rivieren vol met plastic soep in Zuidoost-Azië, maar ook in de geïndustrialiseerde landbouwgebieden in Nederland waar nauwelijks meer insecten en vogels voorkomen. Hier wonen nog wel mensen, maar misschien is dat alleen maar een kwestie van tijd.
In NRC zegt Knoth hierover: “Met het ongeluk in Fukushima is de cirkel rond. In onze pogingen los te komen van de bedreigende natuur heeft de mens oncontroleerbare krachten gecreëerd, die even verwoestend kunnen zijn als de natuur zelf. De technologie komt als een boemerang bij de mens terug.”
In het boek wordt Hiroshi Trade, een Japanse priester geciteerd:
“In the forest people can renew themselves. The aim of the shrine is to make them feel refreshed. When they enter the forest they become new again.”
Rond Fukushima gaat dit niet meer op. De mensen daar kunnen de bossen niet meer in. Wij nog wel, laat het een waarschuwing zijn.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
In het Fotomuseum in Den Haag is van mei tot en met augustus ook een tentoonstelling gewijd aan Tree and Soil.
