De straat van de krokodillen en de Tree of Codes
[Essay] Astridah Siachuka, een meisje van elf, was met haar moeder Nancy aan het vissen in het Kariba Meer. Ze werd aangevallen door een krokodil en in haar been gebeten. Toen Nancy haar dochter uit de kaken van de krokodil sleurde, werd ze zelf aangevallen en ernstig gewond. Ondanks hun verwondingen slaagden Nancy en Astrida erin te ontkomen.
Diezelfde dag haalde Juliet Siangombe net als altijd water uit het meer. Ze werd aangevallen door een krokodil. Juliet moest vechten voor haar leven. Ook zij wist te ontkomen, maar Juliet raakte zwaar gewond aan haar beide handen. In een naburig ziekenhuis, zo meldt de Lusaka Times van 10 augustus 2010, moesten bij de drie slachtoffers, handen en benen worden geamputeerd.
Drie maanden later, op 22 november 2010, wordt in het BBC-radioprogramma The Strand, de jonge Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer geïnterviewd. De schrijver heeft voor zijn nieuwe boek Tree of Codes inspiratie gevonden bij het verhaal De straat van de krokodillen van de Poolse schrijver Bruno Schulz. Foer is een bewonderaar van Schulz die in 1942 door een Duitse bezetter werd neergeschoten. In de psychoanalyse van Freud spelen vaders en moeders belangrijke rollen. De vader van Schulz is geboren in dezelfde streek in Galicia waar Sigmund Freud het levenslicht zag.
De verteller van De straat van de krokodillen ontdekt in de kamer van zijn vader een buitengewoon gedetailleerde kaart van zijn stad. Alle straten zijn heel precies getekend en je kan zelfs de “daklijsten en architraven” op de kaart onderscheiden. Des te meer valt in het stadsplan één buurt op die heel schematisch weergegeven is. Bijna een witte vlek op het stadsplan, ongeveer zoals je op landkaarten een Terra Incognita ziet. Een grotendeels niet in kaart gebracht gebied met veel wit en hier en daar wat lijnen waarvan duidelijk is dat het giswerk is. “Het was een nijverheids- en handelskwartier met een schreeuwerig benadrukte sfeer van nuchter utilitarisme”, zo vertaalt Gerard Rasch het Verzameld werk van Schulz. Een ‘haast witte vlek’, de cartograaf had de buurt met opzet vaag gehouden, de stad schaamt zich ervoor. Het is een buurt van laag allooi en meer dan dat: het is de Krokodillenstraat.
De ik van het verhaal van Schulz doet wat de cartograaf van het stadsplan nalaat: hij tracht de buurt nauwkeurig te beschrijven. Geen gemakkelijke taak, want de straat en de buurt verenigen alles wat obscuur en ongedefinieerd is. Neem diens beschrijvingen over licht en kleur. Het licht aldaar is een soort wazig grijs, dat als een mist ook de binnenruimten vult, schaduwloos licht. Het is een licht –en een buurt- waar de kleur uit geweken is, of waar ze zo overdreven en overvloedig aanwezig is dat ze door “protserige valse overdaad” onzichtbaar is.
Behalve Jonathan Safran Foer, werden ook veel andere kunstenaars geraakt door het verhaal, waaronder de tweelingbroers Stephen en Timothy Quay. Zij baseerden hun gelauwerde stop-motion film The Street of Crocodiles (1986) op het gelijknamige verhaal.
Voor zijn boek heeft Jonathan Foer de pagina’s van De straat van de krokodillen, op een paar woorden na, wit geschilderd. Op basis van de te midden van het wit overgebleven woorden heeft Foer zijn boek Tree of Codes gecomponeerd. Hij wil daarin de schoonheid en de vergankelijkheid van de wereld onderzoeken. Dat zijn voor de schrijver zaken die in lijnrecht contrast staan met wat hij noemt “de wereld van Veel en Meer waar allerlei eigentijdse gadgets deel van uit maken”. Zeg maar schoonheid en vergankelijkheid als tegenstelling van de grijze wereld van de Krokodillenstraat. Foer wil onderzoeken wat de eigenlijke betekenis van het boek als object is, in een tijd van toenemende populariteit van i-pod boeken en van e-boeken.
In de tekst van het boek Tree of Codes zijn stukken wit gelaten zodat er op de pagina’s een soort architectuur van tekstblokken ontstaat. Foer construeert zijn boek Tree of Codes naar analogie van zijn eigen ‘witte’ werkwijze en analoog aan het stadsplan in het verhaal van Schulz. Diens held vond immers een kaart met een gebied dat bijna geheel weggelaten was.
Ik luister naar interview met Jonathan Safran Foer op een transistorradio waar ik de BBC ontvang op 648 Megaherz. Net aan het begin stoort de uitzending. De etherruis haalt de S en de laatste t van street weg. Te horen is The Tree of Crocodiles. Die titel blijft hangen. Later zoek ik op internet naar Tree of crocodiles en naar Crocodile Tree en stuit ik op het bericht uit de Lusaka Times uit Zambia. Zonder die storing op de Middengolf had ik nooit geweten van de Krokodillenboom, nooit van wat Astridah, Nancy en Juliet overkomen is.
Sinds 31 maart 2012 is de BBC Worldservice van de middengolf verdwenen. Je kan in Nederland en veel andere plekken in West Europa nu het beste via het internet naar de Worldservice luisteren. Loepzuiver en zonder de storing die het werkmateriaal van de ‘straat’ van Schulz en de ’tree’ van Foer zijn.
—
Eerder veschenen (2012) op Vandaagenmorgen.nl onder de titel Storing
