Ontevreden mannen in lege kamers
Nederland telt bijna een miljoen schrijvers van poëzie, verhalen en romans. Maar een heel klein deel van die auteurs komt door de selectie van literaire uitgeverijen, krijgt de nodige redactionele begeleiding en publiciteit. De rest publiceert niet, of in eigen beheer. Gigaboek, Gopher, Boekenplan of Totemboek verlenen daarbij, tegen betaling, een helpende hand bij redactie of druk. Dat is de laatste jaren nog een stuk makkelijker geworden met de opkomst van printing on demand. Door verschillende bedrijven worden degelijke paperbacks in elkaar gedraaid die je niet per partij, maar per stuk kan betalen. Je eigen boek, voor weinig: wat wil je nog meer?
Ook Willem Jansen heeft voor eigen beheer gekozen. Hij is een van de 372.000 (het NIPO-cijfer uit 1997, het zullen er nu wel meer zijn) verhalenschrijvers, en hij is na bijna dertig jaar schrijven gedebuteerd met Triest! Het is een verzameling van vijf droevige verhalen. Op de flaptekst legt de auteur uit waarom we de bundel moeten lezen: ‘in Triest! klinkt een echt nieuw geluid in de Nederlandse literatuur. Niks geen na-aperij, geheel oorspronkelijk en verfrissend.’ Dat wekt een hoge verwachting en helaas maakt Triest! dat niet waar.
Triest, of eerder nog deprimerend zijn de verhalen wel: de anonieme, eenzame en vooral doodernstige mannen die Jansens verhalen bevolken zijn ontevreden met het leven en tergend passief. Ze moeten leven met ongelukkige herinneringen, met afwijzing en onbereikbare vrouwen, met storende belhamels in het openbaar vervoer, met mechanisch werk op kantoor, dat weten ze, en dus leven ze er ook maar mee. Als ze te veel verantwoordelijkheid wordt gegeven, dan vluchten ze, zoals de hoofdpersoon van ‘Slag’, als blijkt dat hij bij een getrouwde vrouw een kind verwekt heeft. Hij schrijft een vertrekbrief aan zijn vriendin, maar als zij zegt dat ook zij zwanger is, verandert hij van gedachten:
‘Ik kuste haar en zei haar, zo enthousiast als voor mij mogelijk is, dat ik nu natuurlijk zou blijven en werk zou gaan zoeken, en zoveel meer nog. Mariël lachte verbaasd en zei dat dat andere kind haar eigenlijk niet veel kon schelen, dat het niet eens zeker was dat het van mij was, en dat als die afperser aan de deur zou komen ze hem eens goed zou toespreken.’
Waarmee ‘Slag’ aan zijn voortijdig eind komt. Eigenlijk is dat een manco dat alle vijf de verhalen kenmerkt: een clou ontbreekt. Alleen ‘Hut’, over een zojuist begonnen scheepskapper, heeft een duidelijke afloop: het schip zinkt. Maar de oorzaak – een geweldenaar beukt onder invloed van de fles cognac die de scheepskapper van zijn vriendin had meegekregen de wand van het schip kapot – is weinig geloofwaardig.
Jansens plots zijn leeg, maar zijn stijl ook, en dat kun je nog wel als iets positiefs zien. Hij schrijft sober, in monologue intérieur, met een minimum aan dialoog en weinig beschrijving van zaken of personen buiten de hoofdpersonen zelf. Zo komt de nadruk geheel te liggen op hun ontevredenheid, terwijl ze gezichtsloos blijven dralen in hun lege kamers, lege landschappen, lege kantoren, over lege kades.
De verhalen in Triest! stemmen niet vrolijk – in die opzet is de auteur geslaagd –, maar helaas moet datzelfde van de uitwerking gezegd worden. Ondanks Jansens bravoure bij het aanbieden van zijn debuutbundel ondersteunt hij met Triest! slechts de bestaande vooroordelen over dat miljoen hobbyisten.
