De winter komt eraan
[Recensie] In de grimmige wereld van Game of Thrones kan niemand zich veilig wanen. Families en dynastieën vechten vetes uit in een poging hun verworvenheden veilig te stellen. Geen moment koesteren de personages de hoop dat al dat geweld een noodzakelijk offer is om een nieuwe, betere orde mogelijk te maken. Geweld is eerder een soort natuurverschijnsel; aan het einde van een slag resteert slechts een nieuwe dominante groep. Zelfs Hobbes en Machiavelli zagen politiek nog zonniger in. Wat zegt het over ons dat Game of Thrones wereldwijd zo’n enorm succes is? Is de politieke winter wellicht op komst?
Bestudeer de televisieseries die momenteel het meest aanslaan, en je meet de gevoelstemperatuur van de wereld. Dat is het even simpele als aantrekkelijke uitgangspunt van het nieuwe boekje van de Franse geopoliticoloog Domonique Moïsi. Eerder schreef deze kenner van de internationale betrekkingen het originele en succesvolle De geopolitiek van emoties, waarin hij de drie machtsblokken in de wereld typeert via een dominante emotie: angst in het Westen, dat zijn invloed ziet tanen, hoop in Azië dat juist wint aan rijkdom en invloed, en vernedering in de Arabische wereld. Die verfrissende en ook heel aansprekende aanpak past Moïsi nu toe op populaire series die – bedoeld of onbedoeld – raken aan de geopolitiek.
Voor Moïsi zijn televisieseries nooit louter onschuldig vermaak. Zo acht hij het heel aannemelijk dat House of Cards onze vooroordelen over politici bevestigt en zelfs uitvergroot. Met als gevolg dat we reële politiek gaan begrijpen als ware het een aflevering van House of Cards. Wij kiezers zijn heus niet zo stom om de mooie woorden van politici over hun hooggestemde idealen voor zoete koek te slikken. Wij ‘weten’ namelijk dat persoonlijke ambities het altijd winnen van algemeen belang, en dat ook democratisch verkozen machthebbers er niet voor terugdeinzen om hun tegenstanders achter de schermen meedogenloos te vermorzelen. President Frank Underwood heeft het ons zelf gezegd in zijn beroemde terzijdes! Wat een verschil met die oudere serie over het Witte Huis, The West Wing, verzucht Moïsi. Daar probeert een wijze president met behulp van zijn gedreven staf nog wel degelijk het goede te doen in een imperfecte wereld.
Interessant is ook Moïsi’s lezing van Homeland. Nu de Koude Oorlog voorbij is, transformeert de bipolaire wereld van een externe realiteit naar een interne psychische conditie, suggereert hij. Homeland draait immers rond de bipolaire terroristenbestrijdster Carrie Mathison. De achterdocht en het koortsig zoeken naar verborgen patronen die bij Carries conditie horen, maken haar zowel krachtig als kwetsbaar. Daarmee weerspiegelt de serie het eenzame en bange Amerika van na 9/11.
In het wereldwijd geliefde Downton Abbey bespeurt Moïsi een nostalgisch verlangen naar een oude orde – een orde waarvan je eigenlijk ook wel weet dat die niet deugde. Deze Britse serie draait rond de vraag hoe een adellijk huis de overgang van aristocratie naar democratie probeert te overleven. Moïsie vreest dat de vele Aziatische fans minder gegrepen zijn door de opkomende democratische idealen dan door de mooie jurken en fraaie serviezen.
Als laatste bespreekt Moïsi de wat minder bekende Noorse serie Occupied, die inspeelt op de angst voor een Russische bezetting. Met het oog op het milieu wil de Noorse regering geen olie en aardgas meer winnen. Hun zogenaamde soevereiniteit blijkt echter weinig waard. Rusland bezet officieus het land en de Europese Unie doet of haar neus bloedt, verslaafd als zij is aan fossiele brandstof. De slappe Noorse president weet zich geen raad. En zo waarschuwt ook deze serie dat wij westerlingen het niet van onze staatsmannen moeten hebben. Moïsie voegt daar een waarschuwing aan toe: in Amerika maken fictieseries zichzelf op dit moment misschien waar, en dat is zorgelijk genoeg. Maar in Rusland is het officiële nieuws fictie. En dat is nog altijd gevaarlijker.
Het is natuurlijk een gouden zet om geopolitiek te bespreken aan de hand van populaire televisieseries, en Triomf van de Angst leest lekker snel weg. Maar wat Moïsie over die series opmerkt, is zelden origineel en eigenlijk ook niet bijzonder scherpzinnig. De grote geopoliticoloog signaleert wel dat televisieseries aan belangrijke vragen raken, maar doet hier nauwelijks moeite om zelf systematisch op die vragen te reageren. Mijn grootste bezwaar is echter dat Moïsi niet veel vocabulaire in huis heeft om de wisselwerking tussen feit en verbeelding te duiden. Hij presenteert de makers van de series net iets te gemakkelijk als de geschiedschrijvers van onze tijd – terwijl ze die natuurlijk ook welbewust vertekenen. Hun eerste doel is immers niet het duiden van de waarheid, maar het behalen van hoge kijkcijfers – en list en bedrog zijn nu eenmaal spannender om naar te kijken dan brave onderhandelingen. Misschien gaat onze politieke cultuur via de U-bocht van de kijkcijfers wel aan onze eigen sensatiezucht ten onder.
—
Eerder verschenen in De Volkskrant
