Een waar gebeurd verhaal uit de Koude Oorlog
[Recensie] Onlangs was er een tweedelige tv registratie van een eenmalig optreden van Harrie Jekkers en zijn klein orkest. Zij zongen ook hun grootste hit die aanvankelijk niet op waarde werd geschat maar geschiedenis schreef toen de band werd gevraagd om dit lied te zingen tijdens een grote vredesdemonstratie in Den Haag in de jaren 80. In het lied wordt op treffende wijze Oost- en West-Berlijn beschreven en zijn het de vogels die zich van de tweedeling niets aantrekken en gewoon van oost naar west vliegen. Dit lied Over de muur vertolkte destijds het gevoel van die tijd waarin het IJzeren Gordijn de machtsblokken van NAVO en Warschaupact van elkaar scheidde.
Het verhaal in Tunnel 29 begint in februari 1945 wanneer het gezin waartoe Joachim, één van de initiatiefnemers van de tunnel, vlucht voor de naderende Russische troepen wier reputatie voor hen uitsnelt in het bezette Duitsland. Zo komt het gezin in Berlijn terecht waar na de bevrijding al snel de Russische invloed zichtbaar wordt. Die periode komt in het begin van Tunnel 29 goed naar voren. Wanneer in 1953 een opstand van duizenden demonstranten door tanks de kop wordt ingedrukt, weten mensen in Oost-Berlijn wie er voortaan de dienst uitmaakt in de DDR. Geleidelijk wordt het contrast met het zich verder ontwikkelende West-Berlijn ook steeds groter en groeien de stadsdelen steeds verder uit elkaar.
Wanneer steeds meer mensen via Oost-Berlijn naar het westen vluchten vindt op 12 augustus 1961 Operatie Rose plaats en wordt in één nacht in een perfect voorbereid plan de grens gesloten. Aanvankelijk met prikkeldraad maar na vijf dagen verrijst er een – provisorische – muur die in de loop der jaren wordt verhoogd en door tal van veiligheidsmaatregelen wordt verbeterd: de antifaschistischer Schutzwall zoals de leiding van de DDR hem verhullend noemt. De reactie van president Kennedy was: “Een muur is een heel stuk beter dan een oorlog” (p. 76). Later maakte hij zich onsterfelijk toen hij Berlijn bezocht en daar de legendarische woorden sprak “Ich bin ein Berliner”.
De bouw van de muur maakt iets in Joachim los: “Ga je proberen te vluchten?” is de vraag waarmee hoofdstuk De muizenval eindigt en die later beantwoord in de slotzin van een ander hoofdstuk: “Ze besluiten te vluchten” (p. 65 en p. 83). Daar zit alles in en in het boek Tunnel 29 volgen we de plannen voor deze tunnel die niet – zoals gebruikelijk – van oost naar west – maar van West naar Oost-Berlijn wordt gegraven. De bouwers van de tunnel weten een Amerikaanse filmploeg te interesseren om het hele proces te filmen in rol voor sponsoring. Het is bijzonder spannend om de vorderingen maar ook de tegenslagen te volgen in dit boek Tunnel 29 die zijn naam dankt aan het aantal mensen dat via deze tunnel weet te ontsnappen. Daarnaast brengt het boek de lezer dichter bij de tijd waarin het speelt, de harde en sluwe werkwijze van de Stasi, de alom aanwezige infiltratie door spionnen en het daaruit volgende verraad waardoor menige vluchtpoging mislukt.
Tunnel 29 brengt de lezer midden in een tijd die al weer lang achter ons lijkt te liggen – de jaren 60 – terwijl de muur pas in 1989 viel. In de epiloog worden indrukwekkende feiten over de muur verteld die de DDR 1 miljard D-mark per jaar kostte en geruisloos valt onder druk van aanhoudende vreedzame protesten. Dat is een verhaal op zich evenals de vele muren die er momenteel in de wereld staan. Vanuit de geschiedenis van de Berlijnse muur kun je je afvragen hoe lang deze zullen standhouden omdat elke muur iets onnatuurlijks heeft. Want zoals het Duitse spreekwoord luidt: Die Gedanken sind frei. En tegen die vrijheid kan uiteindelijk geen muur op.
Liefde, spionage en verraad: de spectaculairste ontsnapping uit Oost-Berlijn luidt de ondertitel die de Nederlandse uitgever heeft toegevoegd. Die goedkoop klinkende aanbeveling suggereert een doorsnee thriller maar het verhaal is waar gebeurd en bijzonder boeiend beschreven.
Tunnel 29 is een nauwgezette reconstructie van een spectaculaire ontsnapping van 29 mensen uit Oost-Berlijn. Helena Merriman is journalist en werkte vele jaren voor de BBC in verschillende landen. Zij voerde vele langdurige gesprekken met getuigen en deed onderzoek in de archieven van de Stasi. Zo weet zij het verhaal inhoud en spanning te geven waarbij zelfs een Amerikaanse filmploeg betrokken is. De dialogen in het verhaal zijn waarheidsgetrouw en dat geeft het verhaal een bijzondere zeggingskracht.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
