"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Twee vrouwen

Vrijdag, 11 juli, 2008

Geschreven door: Harry Mulisch
Artikel door: Daan Stoffelsen

Twee vervlochten tragedies

De dood van haar moeder was de minste tegenslag. Moeder had, zo zei men haar, niet geleden. Zij wel, geleden en liefgehad, liefgehad en geleden door Sylvia’s hartstocht. Zij, dat is de hoofdpersoon en verteller van Harry Mulisch’ Twee vrouwen (1975), dat Nederland (her)leest van 17 oktober tot en met 14 november 2008 en dat bij Recensieweb tot die datum onderwerp zal zijn van een estafetterecensie. Zij is gescheiden, museumconservator, en, jaren later, verliefd geraakt op een meisje, een kapster uit Egmond.

Zij en Sylvia gaan samenwonen, een intuïtieve liefdesverhouding van weinig woorden. Alle weinige woorden doen er dan ook toe en in twee pagina’s is het motief van deze roman en van elke liefde geschetst.

‘Zij lag nog steeds met de rug naar mij toe. Toen ik niet antwoordde, vroeg zij:
“Zou je willen, dat ik een kind van je kreeg?”
Met mijn armen onder mijn hoofd keek ik naar de japanse tekening van een vrouw, die zich ‘s ochtends wast in de beek, onder een bloesemtak. Ik begreep meteen, dat onze verhouding opeens in een kritiek stadium was gekomen. Een kind.’

De vraag echt beantwoorden doet ze niet, en Sylvia vertelt over die keer dat ze zomaar van het strand de zee in liep, doorliep, kopje onderging en ternauwernood werd gered.

Boekenkrant

‘Ik schrok van dat verhaal.
[…]
Ik drukte haar tegen mij aan. Nog nooit was ik zo dicht bij datgene in haar geweest dat ik niet begreep, datgene wat mij in haar aantrok. Maar ook had ik het gevoel, dat het afgelopen zou zijn tussen ons op het moment dat het werkelijk zichtbaar zou worden. Het was niet iets, dat zij zelf wist en voor mij verzweeg, het was wat zij was, iets dat niet gezegd kon worden maar alleen blijken kon. Ik wilde wel dat ik er minder dicht bij was, dat ik er in elk geval nooit dichter bij zou komen dan nu.
In mijn armen sliep zij in.’

De onkenbaarheid en daardoor onmisbaarheid van de ander blijkt eens te meer als Sylvia verdwijnt en iets begint met de ex-echtgenoot van haar vriendin, een criticus, om die wanhopig achter te laten en vervolgens te verrassen met haar terugkomst en de reden voor haar vertrek: zwanger worden van Laura’s kind. Laura! Bij Sylvia’s terugkeer valt voor het eerst en het laatst de voornaam van de hoofdpersoon als een schreeuw bij de hereniging.

Het loopt slecht af. Sylvia’s ultiem verraad bleek een ultieme opoffering voor de liefde, die slechts, blijkt nu, door een ultieme daad besloten kan worden. De bedrogen derde neemt wraak. Daarmee is Twee vrouwen een ouderwetse tragedie van, zoals dat met tragedies gaat, onbedoelde effecten, in de moderne context van de vrouwenliefde. Maar de kwaliteit van het boek zit hem in de structuur, de opbouw, waarin dus Laura’s naam pas valt in de cruciale herenigingscène, en waarin het verhaal van de twee geliefden zich heel ingenieus verweeft met dat van Laura’s (inmiddels overleden) moeder. Ze vertelt ‘de paar dingen’ die haar zijn ‘overkomen’ gedurende de autorit op weg naar Nice, waar moeder opgebaard ligt; alle cruciale momenten vallen samen met vergeefse pogingen moeder met een brief op de hoogte te stellen; Laura’s breuk met haar demente en plots om de lesbische liefde agressieve moeder onderstreept de ernst van hun relatie.

En dan is er ook nog die cruciale scène waarin Sylvia over kinderen begint en Laura zegt: ‘“Als je je altijd een dochter voelt, is er maar één manier om van je moeder af te komen, en dat is door zelf moeder te worden.”’ En denkt: ‘Ik had het barbaarse gevoel, dat ik haar [haar moeder – DS] moest offeren op het altaar van Sylvia.’ Moeten we onze interpretatie tot in freudiaanse domeinen voortzetten? We kunnen mijns inziens voor nu volstaan met stellen dat Mulisch erin slaagt de beide relaties en verhaallijnen te intensiveren door ze parallel te laten lopen. Heel compact heeft hij twee tragedies – het verlies van een moeder, het verlies van een geliefde, twee vrouwen, hun liefde en zorg – vervlochten, kort het kunstwereldje samengevat en laten botsen met veel simpeler passies, homoseksualiteit als vanzelfsprekend genomen.

Twee vrouwen is in zijn schijnbare simpelheid en zijn blijkbare complexiteit een uitstekende keuze voor herlezing in oktober en november. Dat er nog maar vele recensies mogen volgen!


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

De zuilen van Hercules

Siegfried

De ontdekking van de hemel

De oer-aanslag