Vlucht voor de kindertijd
[Recensie] Vorige week was de Franse successchrijver Édouard Louis in Rotterdam. Honderden mensen waren afgekomen op zijn optreden. Ik heb het helaas gemist. Edouard Louis is geboren in 1992 en heeft vijf, sterk autobiografische, romans/novelles geschreven, die alle vijf in het Nederlands zijn vertaald. Veranderen: methode is zijn meeste recente werk. Het boek is vertaald door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre. Veranderen: methode is zijn dikste boek. De thematiek is eender als in zijn andere werk: ontsnappen aan een (kans)arm milieu.
De auteur groeide als Eddy Bellegueule op in een zeer arme regio in Noord-Frankrijk. Zijn vader was fabrieksarbeider en werd afgekeurd, zijn moeder werkte voor een hongerloontje in de zorg. Het gezin keek hele dagen televisie, iedereen rookte, racistische praatjes waren niet van de lucht en niemand las een boek. De jonge Eddy kreeg al jong het scheldwoord homo naar zijn hoofd geslingerd. Zijn vader schaamde zich voor deze slapjanus van een zoon.
Deze typering van het milieu waarin hij opgroeide is voor lezers van zijn werk bekend. In dit boek beschrijft hij zijn leven in een aantal fasen waarbij het telkens radicaal breekt met het verleden en een nieuw leven begint. In het eerste deel richt hij zich direct tot zijn vader. Hij begint zijn verhaal bij zijn vlucht naar de provinciestad Amiens om naar het lyceum te gaan. Hij vlucht voor zijn kindertijd,
“[…] ontsnappen aan de grijze lucht van het noorden en aan het leven waartoe mijn jeugdvrienden veroordeeld waren, die door de samenleving in de steek werden gelaten en als enige vooruitzicht op geluk een paar keer per week een avondje in het bushokje van het dorp hadden, waar ze bier en pastis konden drinken uit plastic bekertjes om te vergeten, de werkelijkheid te vergeten.”
In Amiens leert hij Elena kennen. Zij is rijk, goed opgevoed en heeft manieren. Zij veroorzaakt de breuk met zijn verleden. Zij leert hem wat kunst en cultuur kunnen betekenen, maar ook hoe je bestek hoort te hanteren. Hij is vooral bezig met imiteren. Wanneer hij iemand hoort praten over Wagner zoekt hij dezelfde dag nog naar informatie over de componist om mee te kunnen praten. Zo gaat het ook met schrijvers. Pas in een volgende fase gaat hij de boeken ook echt lezen. Hij vertelt zijn vader hoe hij steeds meer verandert. Er gaapt een kloof tussen hen. Hij blijft vaak bij Elena overnachten, koopt andere kleding, praat anders en verandert zelfs zijn naam. Thuis is hij een vreemde geworden. Hij maakt ruzie met zijn moeder, maar beseft ondertussen wel dat hij een rol speelt. Een motto: “doe alsof je bent wat je niet bent, totdat je het wordt.” Het wekt geen verbazing dat hij zich thuis voelt bij het theater.
De verhuizing naar Amiens was pas een eerste stap. Hij komt na een lezing zwaar onder de indruk van een filosoof uit Parijs en leest alles wat hij aanraadt. Hij wil worden zoals hij. Een volgende stap, een volgende vlucht wordt hiermee in gang gezet. Hij onderzoekt zijn seksualiteit en ontdekt dat hij hiermee veel voor elkaar kan krijgen bij rijke interessante mannen. Het veranderen wordt een programma met doelstellingen. Tragisch is het dat hij zich, soms door kleine opmerkingen, bewust blijft van zijn afkomst. Een andere afkomst verzinnen helpt hier niet tegen. Mooi is dat Édouard Louis laat zien dat armoede en de kloof tussen rijk en arm niet alleen een persoonlijke kwestie van hem is, maar een maatschappelijk probleem. Wanneer hij naar de tandarts gaat is zij verbaasd over zijn verwaarloosde gebit. Als hij zegt dat waar hij vandaan komt geen geld is voor de tandarts reageert zij geïrriteerd; “Nee maar we zijn hier in Frankrijk iedereen kan toch bijna gratis zijn gebit laten behandelen.” In dit soort scènes is Édouard Louis op zijn best.
De voortdurende wil om te veranderen en anderen te imiteren krijgt op den duur iets vermoeiends en ook iets kinderachtigs. Hij wordt steeds drammeriger. Het verhaal kent ook geen echt verrassende wendingen. Je weet na het lezen van de achterflap al waar het heen gaat, maar dit zegt natuurlijk niets over de kwaliteiten van een boek. Uiteindelijk lijkt hij toch wat spijt te krijgen van wat hij zichzelf en anderen heeft aangedaan, Was dit het waard? Even heeft hij zelfs heimwee naar zijn geboortedorp.
Na alle lovende kritieken die ik las en hoorde over Veranderen: methode durf ik bijna niet te bekennen dat ik niet zo onder de indruk was van de roman. Édouard Louis schrijft goed en ik las het boek in anderhalve dag uit. Het verhaal is niet heel uitzonderlijk en het is jammer dat humor en relativering geheel ontbreken. De hoofdpersoon, Édouard Louis zelf, is een verwaande kwast die ten koste van vriendschappen alles doet om zijn doelen te bereiken. Hij ging mij steeds meer tegenstaan, maar dat is zeker geen argument tegen het boek. Al met al vond ik Veranderen: methode een goed boek, maar geen fantastisch boek.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
