Hugo Claus-maand
Ik heb deze maand uitgeroepen tot mijn persoonlijke Hugo Claus-maand: Verdriet van België aan het herlezen – prachtig – en ook wat kleinere romans van Claus. En dan eindigen met de schitterende studie over Claus’ engagement: De plicht van de dichter. Hugo Claus en de politiek.
Aan het Het verdriet van België had ik geen enkele herinnering, in mijn studententijd volgens mij gelezen, maar toen maakte het geen indruk. Snap niet waarom, zeker omdat de stijl nogal Boonesk is en ik een grote bewonderaar was in die tijd van Louis Paul Boon, nog steeds overigens. Afgelopen maanden ook een aantal andere boeken van Claus gelezen zoals Omtrent Deedee (1963) en zijn debut De Metsiers (1950). Vergeleken met zijn schitterende magnus opus Het verdriet van België uit 1983 vielen deze romans tegen. De thema’s komen deels overeen. In alle drie staat een gezin of familie in verval centraal. Een van Claus’ hoofdthema’s is de ondergang van het kleinburgerlijke katholieke gezin dat voor, tijdens en nog lange tijd na WO II de dominante levensvorm in Vlaanderen was. Waar Claus in Het Verdriet schittert met een grootste meeslepende stijl en waar niets in het verborgene wordt gehouden en alles wordt gezegd wat gezegd moet worden, moet in je De Metsiers en Omtrent Deedee veel meer raden waar het nu om gaat. Vooral lezen tussen de regels, en dat maakt dat er veel minder te beleven valt, zeker in een Vlaamse roman. Ik vond de romans zelfs doods, inert. Te weinig vitaliteit. Las ook voor eerst vorige maand een boek van Jef Geeraerts, Gangreen 1, Black Venus, kort nadat ik Omtrent Deedee las. ‘Das pas vitaliteit’, was toen een gedachte. ‘Daar kan de veel geroemde Claus nog wat van leren.’ Maar met Het verdriet van België maakt Claus in alle opzichten zijn naam waar. Wat een boek. In een woord groots. Ik heb nog nooit zo indringend gelezen over de overlevingsstrijd van een collaberende familie tijdens WO II in Vlaanderen.
Op het eind van het boek, in deel 2 van België doet Claus het voorkomen alsof deel 1 Het Verdriet al op 18-jarige leeftijd door de hoofdpersoon Louis Seynaeve werd geschreven. Louis, een zelfportret van Claus, stuurt het werk in voor een literaire prijs en krijgt het met veel negatief commentaar terug. Zou het zo kunnen zijn dat Claus daarom in zijn volgende romans die wel gepubliceerd werden in de jaren vijftig en zestig, veel indirecter en tussen de regels is gaan schrijven, niet al te expliciet. Of is dit fantasie en werkelijkheid door elkaar halen?
Het prachtig uitgegeven De plicht van de dichter, Hugo Claus en de politiek geeft hier geen informatie over, daarvoor moeten we wachten op een biografie, maar verder bevat het boek een mooie inkijk in het leven van Claus. Claus was een man van uitersten, ook in de politiek moest het allemaal groots en meeslepend. Toen de jaren zestig zich voltrokken was er geen enkel taboe op te noemen waar Claus niet doorheen beukte. God en vaderland, het moest allemaal worden afgebroken om, ja waarom eigenlijk, waarom moest alles kapot? Claus had een korte flirt met Cuba, maar liet zich verder niet in met partijpolitiek. Het ging hem om het proces van kapotmaken zelf, dan schrijven, dan dichten en dan toneel regisseren, films maken. Kunstenaar zijn in tijdsgewrichten van de afbraak. Niet een nieuwe politieke werkelijkheid scheppen. Want dat moet dan toch maar weer kapot. De revolutie is interessanter dan de periode daarna. In 1962 antwoordt Claus op de vraag wat de rol van de schrijver in de maatschappij is: “Die rol wordt schromelijk overschat door de schrijver, maar schromelijke onderschat door de maatschappij. Hier in Vlaanderen heeft hij niets te vertellen en niemand kent hem. […] Toch koester ik de illusie dat de schrijver is zoals de mol een hol graaft. De Franse revolutie is door de schrijvers gemaakt en misschien wordt er een minieme revolutie door ons nu voorbereid.” Claus werd de wegbereider van vele revoltes en revoluties in Vlaanderen en daarbuiten. Hij zal als groot schrijver worden herinnerd, maar ook als groot amokmaker.
PS Ik snap dat met de blik van nu boeken lezen van toen een gewaagde opgave is. De eerste romans van Claus sloegen destijds in als een bom, ook al zijn ze voor nu te weinig open. Juist iets latere schrijvers als Geeraerts zijn nog steeds sterk schatplichtig aan de directheid waarmee mensen als Claus experimenteerden in de jaren vijftig. Maar toch zal Het verdriet van België de tand des tijds doorstaan, de andere boeken zijn daarvoor te beperkt.
