Kwetsbaren aller landen, verenigt u!
[Recensie] In 1848 riepen Marx en Engels de ‘proletariërs van alle landen’ op om zich te verenigen en zo een einde te maken aan hun uitbuiting. Welke groepen in de samenleving zouden anno nu tegen onderdrukking in opstand moeten komen?, vroegen de organisatoren van de filosofische pamfletreeks Nieuw Licht zich af. En: “Hebben zij een kans van slagen?” Ze nodigden de Groningse cultuurfilosoof Thijs Lijster uit om Het communistisch manifest nog eens te lezen en een antwoord op deze vragen te formuleren.
Lijster heeft van zijn pamflet een korte, zeer toegankelijke geschiedenis van de arbeid sinds Marx gemaakt. Soepel vertelt hij over de kansen die het socialisme bood aan zijn Drentse opa Arend, een eenvoudige arbeider die het schopte tot voorzitter van de Metaalarbeidersbond. Maar de arbeiders van weleer zijn inmiddels veranderd in ‘werknemers’ die geacht worden te investeren in hun eigen ‘menselijk kapitaal’ – zodat zij zichzelf des te beter kunnen laten uitbuiten door een ‘werkgever’. Vrouwen hebben de arbeidsmarkt betreden, buitenlandse seizoenarbeiders drukken de lonen, robots dreigen veel mensenwerk overbodig te maken. Enorme structurele verschuivingen, en toch worden we geacht elk werkresultaat te zien als een spiegel van ons eigen talent en onze eigen inspanning (of het gebrek daaraan). “De permanente onzekerheid van de bevolking pakt gunstig uit voor de werkgevers en de heersende klasse, omdat werknemers bereid zijn harder te werken voor minder geld, en omdat mensen die elkaar als concurrenten beschouwen in plaats van als lotgenoten zich minder snel zullen verzetten.”
De crux is: ondanks de bevlogen strijd van opa Arend, levert bezit al decennialang meer op dan arbeid. Dat is geen economische natuurwet, stelt Lijster. Het is ‘een welbewuste politieke keuze’ om arbeid zwaarder te belasten dan kapitaal. Mysterieus genoeg wordt die keuze ook gemaakt door de vele mensen met weinig geld die rechts stemmen. Mij fascineert de psychologie daarachter. Voelen deze stemmers de behoefte om zich aan de zijde van de winnaars scharen? Hebben ze liever een kleine kans op de hoofdprijs dan de zekerheid van collectief ietsje meer? Of zijn ze simpelweg blind voor dit effect van hun stemgedrag?
Flexbouwvakker
Lijster stipt heel veel aan in zijn korte pamflet, maar hierover laat hij zich niet uit. En dat is jammer. Want het valt volgens hem aan het begin van de 21ste eeuw aan deze kwetsbaren op de arbeidsmarkt toe om de ‘locomotief van de geschiedenis’ te zijn en in opstand te komen tegen onrechtvaardigheid. “De creatieve zelfstandige, de flexbouwvakker en de thuiszorgmedewerker moeten inzien dat hun lot en hun belangen verbonden zijn met de Poolse loodgieter, en met de arbeiders in de sweatshops van Bangladesh en de techfabrieken in Korea”, stelt Lijster. Om te eindigen met de oproep: “Kwetsbaren aller landen, verenigt u!”
Ik kan het hier van harte mee eens zijn – en de oproep desondanks ietwat gratuit vinden. Want waarom zouden deze kwetsbaren zich over nationale grenzen heen gaan verenigen als zij al niet eens het belang inzien van anders stemmen?
—
Eerder verschenen in De Volkskrant
Lees ook de recensie van Tanny Dobbelaar
