"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Verkeerd verbonden

Zondag, 22 november, 2020

Geschreven door: Cees Zweistra
Artikel door: Evert van der Veen

Waarom sociale media ons eenzaam maken en hoe je dit kunt voorkomen

[Recensie] Verkeerd verbonden: de titel roept nostalgische herinneringen op. Wie vroeger iemand opbelde en vervolgens tot de ontdekking kwam dat het niet de persoon was die men graag wilde spreken, zei als excuus: “Pardon, ik ben verkeerd verbonden”. Feitelijk klopte dat niet want de verbinding was natuurlijk prima, alleen er was bij het kiezen – heel vroeger sprak je over ‘draaien’ want toen hadden telefoons een kiesschijf – van het nummer een foutje gemaakt. Menselijk, kan gebeuren.

Waarom Cees Zweistra deze titel heeft gekozen, wordt niet helemaal duidelijk. Hij geeft in de ondertitel wel iets van de intentie van zijn boek prijs en wil ons bewust maken van de psychische gevaren van sociale media. In dit boek Verkeerd verbonden onderzoekt Cees Zweistra, filosoof met speciale aandacht voor de relatie tussen mens en techniek, het verband tussen eenzaamheid en sociale media.

Hij vertelt dat 87% van de Nederlanders momenteel een smartphone bezit. Dat biedt overal en altijd kansen voor intensieve communicatie zou je denken. Niemand heeft meer eenzaam te zijn want je kunt altijd – digitaal weliswaar – contact maken. Dat zien we ook dagelijks om ons heen: mensen zijn intensief met hun I-phone in de weer. Tegelijk is er meer eenzaamheid dan ooit tevoren; blijkbaar lossen die sociale media toch niet alles op. Wie op z’n I-phone kijkt, kijkt niet om zich heen en staat meestal niet open voor contact.

Die concrete werkelijkheid komt in dit boek niet ter sprake. Cees Zweistra benadert het op wat meer metafysisch niveau. Hij verkent eerst het begrip eenzaamheid en vindt inspiratie bij de Franse filosoof Levinas voor wie menselijke relaties fundamenteel zijn om zelf mens te kunnen zijn. De mens is weliswaar ook individu maar de verhoudingen tussen mensen zijn in deze visie toch wel bepalend.

Heaven

Die sociale dimensie van eenzaamheid krijgt in dit boek alle aandacht maar hier valt meer over te zeggen. Iemand kan objectief gezien in gezelschap verkeren – vaste relatie, familie, vriendschap, collega’s – en zich tóch eenzaam voelen. Eenzaamheid is namelijk een zeer persoonlijke beleving, een stemming die van binnenuit komt. Soms kan juist de aanwezigheid van een ander, met wie je geen verbondenheid voelt of geen contact kan of wil maken, je eigen eenzaamheid alleen maar versterken. Denk aan een weduwe die zich door het zien van andere fietsenden of wandelende echtparen nog meer alleen voelt terwijl het haar niet aan goede vriendschappen ontbreekt.

Aan deze aspecten komt Cees Zweistra niet toe en het valt ook buiten het doel van zijn boek. Hij maakt wel onderscheid tussen eenzaamheid waarbij een mens de ander mist en verlorenheid waarin de mens zichzelf is kwijtgeraakt. “Het belangrijkste inzicht is dat alle vormen van eenzaamheid en ook verlorenheid iets te maken hebben met aanwezigheid”, pag 52.

Hoewel de ondertitel anders suggereert, staat Cees Zweistra niet negatief tegenover sociale media maar ziet hij daarin ook kansen voor communicatie. Belangrijk is voor hem dat de mens zichzelf er niet in verliest. “Technologie bemiddelt de kracht waarmee de ander aanwezig is, en betrekt ons zo op een sterke of zwakke manier”, pag 71. We kunnen dus via de technische mogelijkheden van onze tijd met anderen in contact komen. Het was mooi geweest wanneer Cees Zweistra daar in zijn boek ook iets meer van had laten zien. Nu blijft het een wat abstract betoog waarin de praktijk van “hoe je dit kunt voorkomen” toch grotendeels ontbreekt. De ondertitel suggereert een boek dat de weg wijst, een ‘zelf-hulp’ boek maar die praktische vertaling dient de lezer zelf te maken.

Het betoog is niet echt soepel geschreven en minder toegankelijk dan titel en ondertitel suggereren. Het boek is vrij filosofisch van aard – en dat mag je van een filosoof natuurlijk ook verwachten – want de auteur neemt de tijd voor allerlei verkenningen maar is uiteindelijk minder concreet dan de lezer wellicht zou verwachten vanuit de omslag van het boek.

In het laatste hoofdstuk komt Cees Zweistra in de richting wanneer hij pleit voor balans tussen onszelf, de ander en technologie en ethische bezinning op het gebruik van technologie en sociale media. Hij is er beslist niet tegen maar ziet de gevaren dat deze de mens soms meer van de ander en zichzelf vervreemden. “Technologie die ons belooft in contact te brengen met de ander maar ons in plaats daarvan in onze eigen wereld houdt, moeten we op afstand houden. Technologie die ons helpt bij een naar buiten gerichte houding moeten we binnen handbereik houden”, pag 125.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles