Het verschil tussen kussen en zoenen
Wie bekend is met het werk van Maarten ’t Hart, zal de opzet van diens nieuwe roman Verlovingstijd bekend voorkomen. Hij beschrijft een orthodox-christelijke jeugd in het naoorlogse Maassluis en een hoofdpersoon met een groeiende fascinatie voor biologie en klassieke muziek, meer dan voor meisjes. Na de middelbare schooltijd volgt een eenzaam studentenbestaan met een onbeholpen liefdesleven, hij blijft een buitenstaander. De vraag is dan ook of ’t Hart is gelukt om ondanks die overeenkomsten een aansprekend verhaal te smeden dat zich onderscheidt binnen zijn oeuvre.
De hoofdpersoon in Verlovingstijd is al op zeer jonge leeftijd een buitenbeentje als gevolg van een darmafwijking. Al winden latend en stinkend gaat hij door het leven, en de enige uit zijn klas die hem niet uit de weg gaat is Jouri, met wie hij dan ook een hechte vriendschap opbouwt. Tot ergernis van zijn moeder, want Jouri’s vader wordt ervan verdacht te hebben gesympathiseerd met het nationaal-socialisme. Toch wordt hij er kind aan huis, hij luistert er zijn eerste muziekstuk en hangt dagen rond in de werkplaats van Jouri’s vader, die fietsenmaker is. Jouri en hij zijn onafscheidelijk, bezoeken samen de lagere school en de middelbare school en gaan daarna studeren in Leiden, waar ze beiden een kamer krijgen. Daar begint echter de verwijdering die al in de jaren daarvoor was ingezet. Jouri, in ieder opzicht knapper en behendiger dan de hoofdpersoon, pikt namelijk al vanaf de kleuterschool diens moeizaam veroverde vriendinnetjes af.
‘Niettemin besefte ik, al toen ik onderweg was van De Lier naar Maassluis, en ook al legde ik destijds nog geen verband tussen het spinnengrafje, de gratis zoenen van Ria Dons en het pluisjeblazen, en al doorgrondde ik toen nog bij lange na niet alle finesses van deze bizarre constellatie, dat Jouri, om een meisje te bemachtigen, pas dan al zijn overweldigende charmes in de strijd wierp als ik verliefd op haar was, en zij op mij.’
Op die manier komt Jouri zelfs aan zijn echtgenote Frederica, destijds het mooiste meisje van de school. Zij vraagt de hoofdpersoon te doen alsof zij verliefd op elkaar zijn, zodat ze er vervolgens met Jouri vandoor kan gaan. Na dit tragische dieptepunt in zijn liefdesleven beseft hij dat hij Jouri zoveel mogelijk uit de weg moet gaan wanneer hij ooit nog kans wil maken de ware liefde te ontmoeten. Als hij de dwarsfluitiste Katja ontmoet en met haar gaat samenwonen, lijkt er dan ook een definitief einde te komen aan hun vriendschap.
Enerzijds is Verlovingstijd dus het verhaal van een vriendschap, maar ook de coming of age van de hoofdpersoon speelt een belangrijke rol. Het zwaartepunt van de thematiek is echter niet helemaal duidelijk en dat is een zwakte van de roman. Wanneer het verhaal van die vriendschap wel zo ongeveer is verteld, en de hoofdpersoon met het vinden van zijn ware liefde ook zijn rusteloosheid kwijt lijkt te zijn, bevindt de roman zich op een dood punt, en komt daar niet meer overheen. Er volgen nog enkele kleine plotwendingen, maar echt overtuigend zijn die niet. De scène waarin de hoofdpersoon bij kraambezoek aan Frederica en Jouri even aan Frederica’s borst mag liggen, lijkt dan ook een poging de lezer alsnog te verrassen, maar komt eigenlijk volslagen uit de lucht vallen.
‘“Doe maar,” zei ze dromerig. “Vooruit, neem een slokje, dan weet je voor altijd hoe moedermelk smaakt.”
Het was net alsof we weer achter in die Binnensingeltuin stonden, net alsof ze me weer het verschil tussen kussen en zoenen zou demonstreren, en daarom boog ik voorover naar de rechterborst van Frederica en zoog aan haar tepel. Vrijwel onmiddellijk spoot er een krachtige straal lauwwarme moedermelk in mijn mond.’
Daar staat tegenover dat ’t Hart in Verlovingstijd originele personages schept, zoals de excentrieke Toon en de bloedmooie Julia, de collega-biologiestudenten van de hoofdpersoon, de radicale gothic-evangeliste Tina en het raadselachtige meisje Hebe uit de middelbare schooltijd van de beide vrienden, die in de ontknoping uiteindelijk een belangrijke rol blijkt te vervullen. ’t Hart beschrijft deze personages levendig en overtuigend, evenals de ontwikkeling van zijn hoofdpersoon.
Verlovingstijd is een roman waarin je je ongestoord kunt verliezen in de sarcastische en tegelijkertijd melancholische sfeer, zoals ’t Hart die keer op keer in zijn boeken weet te bereiken. Maar de vraag blijft: waarin onderscheidt Verlovingstijd zich nu van zijn overige romans? Het heeft niet de onderhuidse spanning van Lotte Weeda of De Zonnewijzer, of de grootsheid en doordachte constructie van Het psalmenoproer. Verlovingstijd geeft eerder de indruk een tussendoortje te zijn, een ‘echte ’t Hart’, waar dan ook misschien niet veel meer over te zeggen is dan dat.
