Wat een geraffineerd en uitgebreid familieverhaal als debuut
[Recensie] Zowel debutante Lydia Sandgren als vertalers Janny Middelbeek-Oortgiesen en Eline Jongsma hebben een knappe prestatie geleverd met Verzamelde werken, een familieverhaal bekroond met de Zweedse August-prijs in 2020. Sandgren werkte meer dan 10 jaar aan deze vuistdikke roman van 784 pagina’s over de familie Berg, die in Zweden een bestseller werd en waarmee ze hoge ogen gooide bij de literatuurcritici. De vertalers hebben alvast de longlist gehaald van de Europese Literatuurprijs dit jaar.
In Verzamelde werken leren we de vijftiger Martin Berg kennen. Aan het begin van het boek vinden we hem terug, op de vloer gelegen, te midden een berg ooit begonnen manuscripten en notities uit de 25 voorbije jaren, van toen hij nog een veelbelovende auteur wenste te worden. Hij is nu uitgeblust en op een keerpunt beland: zijn kinderen zijn uitgevlogen, zijn vrouw is jaren geleden verdwenen. In de rest van het boek overlopen we zijn leven tot dat bepaalde punt.
In de plaats van zijn eigen boeken te schrijven, stichtte hij met zijn jeugdvriend Per een kleine uitgeverij. Als uitgever vond hij zijn rol, hij neemt al eens vertalingen van zijn eigen uitgaven voor zijn rekening en hij is bekend als steun en toeverlaat voor de schrijvers onder zijn dak. Afwisselend met interviewfragmenten die van Berg worden afgenomen, gaan we in flashbacks terug naar de jeugd van Berg, waarin we hem leren kennen als student, en hij zijn jeugdvriend Gustav von Becker, en zijn grote liefde en latere vrouw Cecilia Wikner leert kennen.
Hij, Gustav en Cecilia zijn dan een drie-eenheid. Als geliefde van Martin, fungeert Cecilia ook als muze en model voor de boezemvriend, een kunstenaar in hart en nieren. Zij wordt Gustavs grote inspiratiebron voor de schilderijen uit zijn meest succesvolle periode. Samen vertrekken Martin en Gustav in hun studentenjaren naar Parijs waar Cecilia hen later vervoegt, om inspiratie op te doen voor hun culturele interesses. Martin jaagt dan nog steeds de droom na om een onnavolgbaar schrijver te worden terwijl Gustav al goed op weg is in het ontdekken van zijn kunst en kunnen. Martin heeft dan ook op dat moment een te romantisch beeld van een schrijversbestaan voor ogen.
Als Cecilia al jong en onverwacht zwanger wordt van Rakel, trouwen Martin en Cecilia en zoekt hij toch een standvastigere inkomstenbron. Daarom krijgt het uitgeversidee van zijn vriend Per uiteindelijk ook meer vorm. De bevalling van Cecilia loopt jammer genoeg moeizaam. Cecilia worstelt met haar verleden en de rugzak die ze mee kreeg, en heeft moeite om de moederrol op te nemen. Toch verblijdt ook hun zoon Elis een paar jaar later het gezin met zijn komst. Na een moeilijke tijd herstelt Cecilia in het buitenhuis van haar ouders terwijl haar moeder Martin bijstaat in de verzorging van de kinderen, Elis is dan ook een huilebalk die hen lang wakker kan houden. Nog een tijd later verdwijnt Cecilia uiteindelijk toch van het toneel, slechts een kort briefje voor Martin zonder afdoende uitleg achterlatend.
Dochter Rakel neemt in haar volwassen leven de tweede verhaallijn van het boek voor haar rekening. Als ze een Duitse roman van haar vader te lezen krijgt die haar advies erover vraagt, ziet ze akelige overeenkomsten in dit boek met de verdwijning van haar moeder die ze nooit helemaal heeft begrepen. Ze probeert contact op te nemen met de auteur in Berlijn en uiteindelijk ook uit te zoeken of ze haar moeder kan terugvinden, ook al heeft ze schrik om afscheid te nemen van de verhalen die ze telkens heeft horen vertellen of ze zichzelf heeft wijsgemaakt. Het is ondanks haar vastberadenheid een moeilijk pad om te bewandelen.
Door de breedvoerigheid worden de personages uit het boek echte mensen die je erg goed leert kennen. De levendigheid wordt gegarandeerd door de lichte en tegelijkertijd pittige dialogen, en de boeiende beschouwingen over literatuur, kunst, filosofie, de psychologie van de mens, enz. De vraag die het boek overkoepelt en in grote mate bij elkaar houdt, is of de schoonheid van literatuur en kunst voldoende de alledaagsheid van het leven kan verbreken en voldoende zin kan geven. Heel wat beschrijvingen zijn ook humoristisch en brengen een glimlach rond je lippen.
De taal sprankelt en de heldere schrijfstijl neemt je mee doorheen het boek. Een nadeel aan de lengte van deze roman is als je niet al te veel leeslust hebt, en last hebt van een leesdip en een algemeen down gevoel, je er te veel naar moet terugkeren en je te lang over het boek doet om dingen te onthouden van de eerste delen naar het einde toe. Dat is natuurlijk niet gelegen aan de auteur van dit prachtige verhaal, laat dat duidelijk zijn. Sandgren weet haar lezer echt wel geboeid te houden met dit ogenschijnlijk met plezier geschreven en vlot te lezen geraffineerd familieverhaal.
Eerder verschenen op Villa Nathalie – Over lezen
