Malaise troef aan de Vlaamse kust
Voor haar roman Poolijs ontving de Vlaamse Ruth Lasters de Debuutprijs en ook haar dichtbundel Vouwplannen werd bekroond. Des te teleurstellender dat voor haar tweede roman, Feestelijk zweet, lof nagenoeg uitbleef. Ik betwijfel of zij met Vlaggenbrief andermaal in de prijzen zal vallen, aan het beloofde verhaal is zij schromelijk voorbij gegaan.
In een badplaats aan de Vlaamse kust zijn de huizenprijzen flink gekelderd en is de algehele verloedering ingetreden. Menig dorpsbewoner wijt dit aan de op het strand rondhangende asielzoekers, die wachten op een overtocht naar Harwich of Hull. Anderen zijn van mening dat de teloorgang te maken heeft met de te smalle dijk die maar weinig zon vangt. Terwijl de strijdbare werkgroep ‘Nee-aan-de-dijkverbreding’ met enige regelmaat bijeen komt, is het de familie Verhee, ‘die flowerpowerpummels’, die ‘die zwartjes’ hun strandmeubilair uitleent, ja zij schilderen zelfs hun strandcabine in de kleur van een Afrikaanse vlag. Het hek is van de dam!
Alles draait om Henri
Geweldig voer voor een daverende roman, zou je zeggen, maar helaas denkt de schrijfster daar anders over. Want in wezen draait het hele boek om Henri Eckaert, de bedlegerige man van Thérèse, een oude dame met ‘nekvel, dat tegenwoordig zo los zit dat het wel een stukgesprongen ballon lijkt’, die de wachtende badgast uitnodigt om zijn ‘strak gespannen blaas’ in haar appartementje met zeezicht te komen ledigen. Uit pure malaise, ‘Misschien voelde hij zich ertoe verplicht omdat hij aanvoelde dat ik hem naar boven had gevraagd uit niets dan eenzaamheid.’ Onderwijl denkt Thérèse terug aan vroeger, ‘Dat alles komt mij toegewaaid terwijl u hier even bent’, en probeert zij haar benarde geestestoestand enigszins te verlichten. ‘Het peinzen over uw aardige, maar ietwat verbijsterde blik, over uw fijne lippen en uw verbrande, vervellende neus volstaat al om het gewaai in mijn bovenkamer te doen luwen’.
Ratjetoe
Wat volgt is een ratjetoe aan invalshoeken en verhaallijnen die flink door elkaar zijn gehusseld en voortdurend heen en weer snellen in de tijd. Het is aan de lezer om vooral bij de les te blijven. Er zijn maar liefst twee ik-personen, Thérèse en haar zoon Patrick. Over hen, of beter gezegd over de verwoestende invloed die Henri op hun leven uitoefent, gaat het leeuwendeel van de roman.
Maar even zo gemakkelijk maakt de schrijfster kleine, nodeloze uitstapjes naar de – niets met Henri en Thérèse van doen hebbende – lotgevallen van Vera Paesschen, strandwc-juffrouw (‘wc-wijf’) c.q. voorzitster van de werkgroep, in de personale vorm. Ook Vera gaat gebukt onder een kolossaal gebrek aan zelfvertrouwen, ‘Ze wantrouwt haar logisch denken als een valse raadgever die alleen tot doel heeft haar voor schut te zetten.’ Gek genoeg komt Henri zelf nooit aan het woord en wij zullen zijn kant van het verhaal dan ook nooit te weten komen.
Ongezond close
Met ‘Henri’s rijkemansgeld, waar zweet noch zaligheid aan kleefde’, geërfd van zijn vermogende vader, lijken Thérèse en Henri aanvankelijk te genieten van een zorgeloos leven. Tot we lezen hoe Henri met slimme trucjes en smoesjes vrienden en kennissen op afstand weet te houden, waardoor hun beider leven danig vereenzaamt. Wanneer Thérèse op haar zesendertigste tegen alle verwachtingen in zwanger wordt, voelt Henri – trots als een pauw – ineens de dwingende noodzaak om dit heuglijke feit met alles en iedereen te delen:
‘Ik had me zijn hang naar alleen-zijn slechts ingebeeld, zo bleek. Blijkbaar had ik het zo hoog in mijn bol gekregen sinds ik met een Eckaert was getrouwd, dat ik mij een poos had kunnen wijsmaken dat mijn man anderen uit de weg ging om uitsluitend bij mij te zijn. Ik had verkeerdelijk gedacht dat hij derden schuwde, zowel hun lichamelijke aanwezigheid als hun geestelijke via nieuwsberichten, kranten.’
Toch vervalt Henri kort na de geboorte van Patrick weer in zijn oude gewoonte om hem en zijn gezin op ziekelijke wijze van de buitenwereld af te schermen. Patrick groeit ongezond close met zijn vader op, ‘Hij verdronk er haast in, in die overvloed van vaderlijke aandacht.’ Tot zijn veertiende, wanneer een schoolgenoot hem uitmaakt voor ‘Papatrickje’. De liefde voor zijn vader maakt van de ene op de andere dag plaats voor een allesoverheersende aversie, ‘Als ik daarna thuis die ouwe van me zag, voelde ik me alleen nog een grotere loser en nog meer uitgespuugd.’ Patrick raakt aan lager wal en bakt ook niks van zijn toch best hoopgevende relatie met vriendin Eline. En hoewel hij alle contact met zijn ouders schuwt, blijft de invloed van zijn vader doorslaggevend. Met alle desastreuze gevolgen van dien.
Onmogelijke zinnen
Vlaggenbrief is geen prettig leesbaar boek. Onmogelijke zinnen als ‘Hoe vaak Henri en ik ook van bankstel zijn veranderd, telkens veruitwendigde zowel zijn comfortcirkel als de mijne zich in een mum van tijd tot een zitkring in het leder. Als een afdruk van ledigheid, van nietszucht’, die je moet herlezen, en nog eens herlezen, om te beginnen te begrijpen wat er staat. Door het excessieve effect van Henri’s ‘spectaculaire sociale onvermogen’ is Vlaggenbrief een breed uitgemeten, eindeloos verhaal geworden. En door de vele sprongen in tijd en perspectief bovendien een ware legpuzzel; het is een rommelige indruk die beklijft. Op geen enkel moment maakt de roman aanstalten om aan het eigenlijke, beloofde verhaal te beginnen, over de dijk, het strand, de middenstanders, de familie Verhee, Joachim de redder en zijn geliefde Awa. Niets en niemand krijgt een vervolg. Asielzoekers? Alleen een weinig omvangrijke Ghanese familie in een figurantenrol, meer is het niet.
Ik heb het gevoel dat de schrijfster aanvankelijk een heel ander verhaal voor ogen had, met al haar veelbelovende ideeën over het wel en wee in een Vlaams kustplaatsje, maar dat ook háár vertrouwen ondermijnd werd door de dominerende aanwezigheid van die oude man zonder stem, Henri.
