Meeslepend en sprankelend
[Recensie] Uitgeverij Historische Verhalen is dit jaar begonnen met het uitgeven van een reeks historische novellen: Heersers sterven niet. Onder de titel De vluchteling uit Damascus van historicus en auteur Key Tengeler is de tweede novelle in deze reeks, waarin Abd al-Rahman de heerser is die centraal staat. Hij veroverde Cordoba en werd de stichter van het islamitische emiraat Cordoba (756-929), in de regio die toen bekend stond als al-Andalus. We weten dat hij in 731 in Damascus is geboren en gevlucht is tijdens een revolutie. Maar we weten weinig over wat er gebeurde tussen zijn vlucht uit Damascus en zijn aankomst in Cordoba. Zo’n leemte is voor een schrijver van historische fictie natuurlijk fantastisch.
Het is een epische vertelling geworden dat leest als een spannend verhaal. Tengeler kiest voor het ik-perspectief. Daarmee wordt De vluchteling uit Damascus een persoonlijk verhaal en vult Abdel zelf in wat uit historische bronnen onbekend is. Een mooie vondst. Het verhaal is opgebouwd uit vier delen en een epiloog en omvat de periode van 750 tot 755.
De Abbasiden, de nakomelingen van de profeet Mohammed, heersen over het islamitisch kalifaat en hebben de Umayyaden, waartoe Abdel behoort, ver teruggedrongen. Op een avond in 750 doden de Abbasiden liefst tachtig prinsen van de Umayyaden. Abdel en zijn broertje zijn bij hun moeder en overleven de slachting. Totdat er op de deur geklopt wordt en er zwarte mannen met kromzwaarden voor de deur staan. Moeder wordt door hen vermoord en Abdel en zijn broertje weten te vluchten in de richting van de Eufraat. Bedr, de vrijgelaten dienaar van zijn moeder, is bij hen. Abdel heeft veel steun aan Bedr, die steeds meer zijn mentor wordt. Abdel vertrouwt hem blind. De dood van zijn moeder heeft een enorme impact en de ‘zwarte mannen’ komen als een waarschuwing, een fantoombeeld regelmatig terug in de novelle. Het motiveert Abdel om door te gaan, te beseffen wat zijn opdracht is: wraak nemen, de familie-eer herstellen.
We volgen Abdel en Bedr op hun tocht, steeds vluchtend voor de Abbasiden die hen willen vermoorden. Hoe weten de Abbasiden hen toch steeds te vinden? Verraad lijkt overal op de loer te liggen. Abdel ontwikkelt zich en wordt zelfs legeraanvoerder, waarbij hij opvalt door de tactische wijze waarop hij zijn tegenstanders weet te verslaan. Maar wat moet hij doen als hij bij de broer van zijn opa, Tariq de Veroveraar, komt en hem moet dwingen belasting te betalen? Abdel trekt weg en uiteindelijk in 755 bereikt hij de straat van Gibraltar om over te steken naar al-Andalus.
De ontwikkeling van Abdel staat centraal in het verhaal. Zijn personage is mooi uitgediept. In één nacht heeft Abdel zijn familie, zijn thuis en zijn toekomst verloren. Hij is alleen, ontheemd, voelt zich onzeker en verlaten. Maar hij is sterk weet nieuwe krachten aan te boren, bouwt zelfvertrouwen op en is in staat boven zichzelf uit te stijgen. Naarmate hij meer levenservaring krijgt kijkt hij anders naar de omgeving en ziet hij dat waakzaamheid en slim handelen hem verder brengt dan wapengekletter. Hij ontwikkelt zich tot leider. Maar hij leert ook dat je niet iedereen moet vertrouwen.
De novelle is in een heldere, toegankelijke taal en vol vaart geschreven. In een paar zinnen weet de auteur een verhaal te vertellen, zoals in het eerste hoofdstuk wanneer de dramatische gebeurtenissen die de familie van Abdel hebben getroffen verteld worden. Tengeler weet de historie in te kleuren door Arabische taal te gebruiken en woorden als fatteh (een gerecht uit het Midden-Oosten), jubba (een lang gewaad), en tiraz (islamitisch borduurwerk) te gebruiken. Mooi is ook het verhaal van de dadelpit. Abdel krijgt die op zijn zwerftocht en moet die pit planten als hij thuis gekomen is. Die pit speelt later in het verhaal nog een rol.
Thema’s in het verhaal zijn omgaan met verschillen, wraak en vergeving, twijfel en vertrouwen, respect. De uitwerking van deze algemeen menselijke thema’s maken het verhaal universeel. Fijntjes weet Tengeler door een ander perspectief te gebruiken je aan het denken zetten. Zo worden de christenen in al-Andalus door de islamieten als barbaren gezien en hebben ze een valse god. Hoe kijken wij naar de ander?
Tengeler heeft voor een periode uit de geschiedenis gekozen waar een transitie van een oude naar een nieuwe situatie beschreven wordt. Enerzijds gaat het over de wisseling van een dynastie. Anderzijds handelt het over de persoonlijke groei van het hoofdpersonage: van een bange prins die uitgroeit tot een zelfverzekerd legeraanvoerder en een dynastie sticht en zo ook een nieuwe wereld creëert.
Een absolute meerwaarde is de historische achtergrond die toegevoegd is aan de novelle. Het laat de keuzes van de auteur zien, toont wat feit en fictie is, welke bronnen geraadpleegd zijn. Tengeler is een echte verteller en heeft ‘de gaten’ in het leven van Abdel geloofwaardig en overtuigend ingevuld – hij doet de historie herleven in een sprankelend, meeslepend verhaal.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
