Symbiose tussen een actief en een contemplatief leven
De schrijver
Kick Bras is emeritus predikant in de Protestantse Kerk en als onderzoeker verbonden aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen. Hij publiceert veel en goed over christelijke spiritualiteit, mystiek en meditatie. Eind vorig jaar nog werd zijn boek Oog in oog: christelijke mystiek in woord en beeld lovend besproken in Trouw.
Thematiek
Interessant om een auteur die je vooral associeert met laatmiddeleeuwse mystici als Ruusbroec, Eckhart en Hildegard von Bingen eens over de twintigste-eeuwse theoloog en verzetsman Dietrich Bonhoeffer te horen. Eerder al ondernam Bras de boeiende exercitie om zijn kennis van de mystiek los te laten op twintigste-eeuwse protestanten, bij wie je die mystieke inslag niet zo gauw zou verwachten (in zijn boek Een met de ene).
Bras kiest er dus voor om de ‘spiritualiteit’ van Bonhoeffer centraal te laten staan en niet zozeer het op zich al indrukwekkende verhaal van zijn leven of de boeiende implicaties van zijn theologie. Spiritualiteit lijkt mij inderdaad de juiste middenterm, want waar leven en theologie samenkomen kun je spreken van spiritualiteit. En laat Bonhoeffer nu de persoon bij uitstek zijn die diepe, intellectuele en ingeoefende vroomheid gepaard liet gaan met zeer concrete daden – hij werd door de Nazi’s opgehangen in verband met zijn betrokkenheid bij een mislukte aanslag op Hitler.
Opvallende stelling
Vroegere interpreten zagen nogal een grote tegenstelling tussen de vrome, op de navolging van Christus gerichte ‘vroege’ Bonhoeffer en zijn latere gevangenisbrieven waarin hij de opkomst van een ‘christendom zonder God’ propageert dat vooral bezig is met rechtvaardigheid en solidariteit.
Tegenwoordig wijzen Bonhoefferkenners meer op de continuïteit tussen die beide. Ook Bras laat vooral de consistentie tussen de vroegere en de latere Bonhoeffer zien. Overtuigend toont hij aan hoezeer de kern bij Bonhoeffer steeds zit in een welhaast mystieke eenheid met Jezus Christus, die God is en tegelijk volstrekte solidariteit met de lijdende mens vertegenwoordigt. “Christus in ons” wordt tot de “drijvende kracht die ons van binnenuit omvormt”. Zo weet Bras op een geloofwaardige manier de middeleeuwse symbiose tussen een actief leven en een contemplatief leven ook in Bonhoeffers werk naar voren te halen.
Mooie zinnen
Bonhoeffer aan het woord: “Ik spreek tot u, om de grote woorden die de massa gegeven zijn voor misbruik te behoeden. Ze horen niet in de mond van de massa en in de koppen van de kranten, maar in de harten van die weinigen, die ze met hun leven behoeden en beschermen. Zij die met hun leven, hun werk en hun huis hoeders van echte waarden zijn, keren zich met weerzin af van de dreunende woorden waarmee men de massa tot profeet wil maken. Laat ons de hoogste waarden een tijdlang eren door te zwijgen, laten we leren om een tijdlang zonder woorden recht te doen.”
Reden om dit boek niet te lezen
En weer ligt er een nieuw exemplaar op de groeiende stapel Bonhoefferboeken. Op zich niets mis mee, maar het valt me ook in dit boek tegen hoe weinig nieuws ik nog hoor. Bras’ spirituele insteek belooft iets nieuws, maar levert in feite geen enkele bladzij op met informatie die me nog niet bekend voorkwam. Ook beland ik onderhand wel eens op een punt dat ik denk: moeten we echt elke zin die uit Dietrichs pen gevloeid is gaan lezen en becommentariëren als Heilige Schrift?
Bras schrijft verder zeer verzorgd en nauwkeurig. Het is allemaal erg correct en genuanceerd. Dat leest een tijd lang prettig, maar wordt op een gegeven moment ook behoorlijk saai.
Het is jammer, maar een leven en een oeuvre dat zo vol van een diep doorleefd geestelijk vuur was resulteert uiteindelijk toch gewoon weer in een stapel weinig urgente teksten.
Reden om dit boek wel te lezen
En toch leverde Bras een knap staaltje werk af. Het boek put volop uit alle denkbare boeken van en over Bonhoeffer en geeft een zeer goed overdacht beeld van zijn spiritualiteit. Waar nodig is hij ook even lekker kritisch op Bonhoeffer. Uiteraard laat de auteur zien waar volgens hem de belangrijkste punten van inspiratie voor gelovigen vandaag liggen. Als iemand me vraagt: ‘Ik wil een boek over Bonhoeffer lezen, is dat boek van Kick Bras wat?’, dan is mijn antwoord simpelweg ‘ja’.
—
Eerder verschenen in Trouw
