“De waarheid over de mens valt niet toe te dekken”
[Voorpublicatie] “De Proustvragenlijst is wereldberoemd. Het eerste boek erover verscheen in 1969, en vele zouden volgen. The Guardian en Frankfurter Allgemeine Zeitung gebruikten hem en Vanity Fair vult er al 25 jaar haar laatste pagina mee. Grootheden als Oscar Wilde, John Lennon en Susan Sontag beantwoordden de vragen, evenals hedendaagse beroemdheden als Lena Dunham, Zadie Smith en ja, zelfs Donald Trump. Marcel Proust vulde de vragenlijst zelf tweemaal in. De eerste keer was rond zijn vijftiende levensjaar, geheel volgens de society-mode in een vriendenboek van zijn vriendin Antoinette Faure. In 1894 beantwoordde hij de vragen nogmaals. Omdat zijn antwoorden bewaard zijn gebleven, werd de lijst wereldwijd beroemd als de ‘Proust Questionnaire’. De Proustvragenlijst bestaat uit vragen die het karakter en de ware ziel van de ondervraagde beloven bloot te leggen. In dit boek, een uitgave van Atlas Contact in samenwerking met Filosofie Magazine, wordt de vragenlijst beantwoord door tien inspirerende Nederlanders. Drie inleidende essays bieden context en geven antwoord op de vraag: wat maakt dat juist deze vragen de tand des tijd hebben doorstaan? En natuurlijk beantwoord je de vragen ook zelf, want leer je zo jezelf beter kennen en begrijpen.”
De vragen van Proust is een heerlijk boekje, lekker om in te grasduinen, de inleidende essays van de filosofen Leon Heuts en Coen Simon zijn prikkelend. Vertaler Martin de Haan vertelt over de geschiedenis van de vragen van Proust en hoe ze populair zijn geworden.
Vul vooral de lijst in. Ik moest zeggen dat ik het zelf nog knap lastig vond. Want wat is nu mijn voornaamste karaktertrek en wat waardeer ik het meest bij mijn vrienden? Ik weet het niet zo een twee drie. En klopt het allemaal wat ik heb ingevuld?
Heuts zegt hierover: “Invullen is een paradoxale ervaring. Je leert jezelf beter kennen, maar tegelijkertijd denk je: ben ik dat? Je ziet jezelf even door de ogen van een ander, of je ziet jezelf áls een ander. Maar dat is juist de kunst en de waarde van de zelfreflectie, als oefening in mens-zijn.” Coen Simon staat stil bij de waarheid en bij de betrouwbaarheid van degene die de vragen invult. Hij haalt er de filosofen Gadamar en Kant bij en concludeert: “We liegen, bedriegen en bedenken van alles bij elkaar, maar de waarheid over de mens valt niet toe te dekken.”
De Nederlanders die in Vragen van Proust de vragen beantwoorden zijn
Yvette van Boven, Jan Brokken, Arnon Grunberg, Marli Huijer, Murat Isik, Neelie Kroes, Jan van Mersbergen, Nelleke Noordervliet, Tinkebell en
Alain Verheij.
Bij wijze van voorpublicatie hierbij de antwoorden van schrijver Arnon Grunberg!
—
De antwoorden van Arnun Grunberg
Je favoriete deugd
Relativeringsvermogen. Waaraan moet worden toegevoegd dat ook het relativeringsvermogen zelf weer gerelativeerd moet worden. In uitzonderlijke omstandigheden kan men geen relativering gebruiken en moet men vertrouwen op het fanatisme. De soldaat die beschoten wordt, de arts die een
leven probeert te redden, de tafeltennisser die probeert te winnen en de wanhopig verliefde die zijn liefdesobject tegen beter weten in tracht te verleiden. Voor hen is de relativering een vijand. Maar in de meeste andere gevallen is het de relativering die ons openstelt voor nieuwe mogelijkheden, die ons verhindert al te zeer verliefd te worden op het eigen gelijk en die ons doet beseffen dat de nobelste van onze motieven geen garantie is dat de consequenties van onze daden niet catastrofaal zullen blijken te zijn.
De eigenschap die je het meest waardeert in een man
Gebrek aan bitterheid. Voor zover dat een eigenschap is, maar aangezien mensen de neiging hebben geleidelijk aan te verbitteren en die neiging beslist een eigenschap kan worden genoemd, pleit ik ervoor ook het gebrek eraan onder de eigenschappen te rangschikken. Een bittere man kan wel een avond lang onderhoudend over zijn bitterheid vertellen – hoewel de grote meerderheid van de bittere mannen ook daartoe niet in staat is – maar daarna zal de bitterheid toch snel gaan vervelen. De mannelijke bitterheid is niets dan gefnuikte eigenliefde. Hij werd verliefd op zichzelf, maar ook daar stuitte
hij op afwijzing.
De eigenschap die je het meest waardeert in een vrouw
Gebrek aan bitterheid. Een schrijfster zei ooit over een andere schrijfster: “Zij is de gemeenste vrouw van Nederland.” Dat was geen bitterheid. Dat was die verrukkelijke en zeldzame combinatie van waarheidsliefde en humor. Verder is bitterheid de grote vernietiger van mensen, ook van vrouwen, al slaagt
een enkele vrouw erin haar bitterheid om te vormen tot een vlijmscherp zwaard waarmee zij gevechtskunst op het hoogste niveau bedrijft.
De eigenschap die je het meest waardeert in vrienden
Discretie. Loyaliteit is een overschatte eigenschap; wat is loyaliteit anders dan een zekere mate aan betrouwbaarheid? Erg is het tevergeefs te wachten op een werkster, een loodgieter of een dokter. Op een vriend tevergeefs wachten is
onaangenaam maar nooit erg, tenzij men vriendschap verwart met hulpverlening. Maar discreet mogen ze wel zijn. Ze hoeven niet op te komen dagen, maar ze hoeven ook je geheimen niet rond te bazuinen, zelfs al kunnen ze je stiekem niet uitstaan. En die keer dat je per ongeluk met een vriend naar bed bent geweest, daar hoeven ze ook niet meteen een schandaal van te
maken, zoiets kan tussen vrienden gebeuren.
Je grootste gebrek
De wens geliefd te worden. We zouden ook van ijdelheid kunnen spreken, maar deze wens, dit brandende verlangen, is een specifiek onderdeel van ijdelheid en onttrekt zich voor een deel ook aan de alledaagse ijdelheid. Het gaat om het verlangen bij vrijwel iedereen in de smaak te vallen. Ik vrees dat als ik ter dood veroordeeld zou worden, ikzelf nog mijn best zou doen bij
de beul in het gevlij te komen. Niet in de hoop dat hij mij zou sparen, die macht heeft hij ook niet, maar in de hoop dat hij ’s avonds thuiskomt en denkt: dat was een aardige kerel, wiens hoofd ik vandaag heb afgehakt.
Je lievelingsbezigheid
Schrijven, vrees ik. Ik slaap ook veel, maar die onverbiddelijke aandrang deel ik met de rest van de mensheid. Bovendien is het de arbeid, in dit geval het schrijven, die mij uit mijn bed drijft. Goed, ook een groot gedeelte van de mensheid wordt door arbeid uit bed gedreven, maar de hartstocht waarmee ik
mijn noodlot, het werk, heb omarmd maakt dat ik toch wel kan zeggen dat schrijven mijn lievelingsbezigheid is.
Je voornaamste eigenschap
Eerzucht. Dit hangt nauw samen met mijn gebrek. Ik ben ambitieus in de hoop dat de ander zo meer van me zal houden. Dit gaat zo ver dat ik persoon X wil verslaan om de liefde van Y te winnen, en daarna zal ik Y verslaan om de liefde van Z te winnen. Ik zou de ideale inborst voor een huurmoordenaar
hebben, maar wel een huurmoordenaar die met liefde wordt betaald. En dat terwijl ik me niet als een buitengewoon slecht persoon beschouw.
Je idee van geluk
Houdini. De mogelijkheid altijd en overal aan alles te kunnen ontsnappen. Geluk is voor mij geslaagde ontsnappingskunst, niets anders dan dat.
Je idee van ongeluk
De ene mislukte ontsnapping na de andere. Die toestand waarin men het ontsnappen moet opgeven. Het besef: hier valt niet aan te ontsnappen.
Wie je zou willen zijn Een betere versie van mezelf, niet per se moreel gezien beter. Een upgrade. Ja, ook ik ben zo’n mens die verlangt naar zijn
eigen upgrade. Sneller, scherper, onvermoeibaarder, iets meer
robot zeg maar.
Waar zou je willen wonen?
De vraag is niet waar, maar hoe en met wie. Maar goed, op meerdere plekken tegelijk. Hier en daar. Overal en nergens. Wonen als strijd tegen het permanente. De hoop dat men steeds weer thuis kan komen in een nieuw leven.
Je favoriete kleur en favoriete bloem
Rood, omdat mijn moeder daar zo van hield, en de roos, omdat men zich aan rozen nooit een buil kan vallen. Mijn huidige vriendin heet Roos, ook dat zal meespelen.
Je lievelingsvogel
Het roodborstje.
Wie zou je willen zijn als je niet jezelf was?
Een eleganter iemand. Een tennisser of een danser. Misschien dan toch een tennisser. Zijn elegantie heeft een duidelijk omschreven doel en hij heeft een racket waaraan hij zich altijd kan vasthouden.
Je lievelingsschrijver(s)
Coetzee.
Je favoriete dichter
Erich Kästner. In tijden van nood wil men een gedicht met enige ironie en een aangenaam gebrek aan vaagheid, de nood doet mij althans verlangen naar het concrete. Men wil ook geen gedicht waarvan men denkt: beter kan niet. Men wil een gedicht waarvan men kan denken: dit is goed, maar het kan nog beter.
Je favoriete schilder en componist
Lucian Freud. Niemand verzoent ons beter met het eigen verval.
Schubert. De weemoed op menselijke maat gesneden, ook voor
hen die amuzikaal zijn.
Held die nu leeft
We moeten leren leven zonder helden. De mens, die gevallen engel, mag niet stiekem toch weer een held worden. De oorlogshelden zijn een geval apart, maar die leven niet meer.
Heldin die nu leeft
Idem.
Fictieve held
Raskolnikov. De bijl en de verlossing.
Fictieve heldin
Madame Bovary. Zij overwint de moraal namens ons.
Je favoriete eten en drinken
Spaghetti aglio e olio en een glas huiswijn dat redelijk drinkbaar is. Redelijk is al heel wat.
Je favoriete namen
David, Rebecca, Saul, Salomon. Namen met een oudtestamentische galm, die een hele reeks van mythes en verhalen meenemen in hun kielzog. Overigens zonder dat ik mijn eigen kinderen nou meteen zo zou willen noemen.
Waar heb je een hekel aan?
Verwijten.
Wie is je held(in) uit de wereldgeschiedenis?
Het zou onkies zijn hier een lijst met namen neer te pennen. Men vergeet een belangrijke held, men noemt een naam van een persoon die bij nader inzien geen held bleek te zijn. Ik zou zeggen: hier ga ik niet over.
Welke persoon uit de wereldgeschiedenis verafschuw je?
Ik zie niets in afschuw en al helemaal niet in dergelijke gratuite
afschuw.
Militaire gebeurtenis die ik het meest waardeer
De slag om Stalingrad.
Hervorming die ik het meest waardeer
The New Deal, de hervorming die de revolutie buiten de deur hield en tegelijkertijd het leven van miljoenen Amerikanen daadwerkelijk verbeterde.
Geschenk van de natuur dat ik zou willen hebben
Betere ogen.
Hoe zou je willen sterven?
Onverwacht.
Wat is je huidige gemoedstoestand?
Blijmoedig.
Voor welk gebrek heb je begrip?
Begrip heb ik voor elk gebrek, maar daarmee is niet elk gebrek geëxcuseerd.
Je devies
Alles komt goed.
—
