"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Vreemd lichaam

Zondag, 6 september, 2020

Geschreven door: Jenny Slatman
Artikel door: Cyril Lansink

Over medisch ingrijpen en persoonlijke identiteit

[Recensie] Vragen als “wat maakt het wezen van de mens uit?”, “waarin ligt de identiteit van een persoon?” of “wat zorgt ervoor dat ik dezelfde blijf?” hebben filosofen van oudsher aan het denken gezet. In de antwoorden op die vragen, met Plato en Descartes voorop, is het menselijk lichaam er eeuwen bekaaid vanaf gekomen. In de loutering van de ziel, in de uitoefening van zijn redelijk vermogen, in het zuivere denken – cogito ergo sum – zou de mens tot zichzelf komen en zichzelf zijn. Het lichaam werd voornamelijk gezien als een sta-in-de-weg, als iets dat genegeerd of overwonnen moest worden.

In haar boek Vreemd lichaam breekt filosofe Jenny Slatman nadrukkelijk met deze traditie. Met hulp van moderne filosofen als Maurice Merleau-Ponty en Jean-Luc Nancy laat ze zien dat en hoe ons veranderende lichaam deel uitmaakt van wie we zijn. Aanvaarding in plaats van verachting, aanraking in plaats van bestrijding van het lichaam vormt een betere manier om te begrijpen waarin de eigenheid van de mens bestaat.

Slatmans wijsgerige rehabilitatie van het lichaam is niet altijd eenvoudig te verteren: invoering in de filosofische taal is een vereiste in veel van haar soms vrij technische uiteenzettingen. Maar omdat ze haar beschouwingen illustreert met en ophangt aan allerlei fenomenen uit onze dagelijkse werkelijkheid komt haar denken toch ‘dichtbij’. Aan de hand van de mogelijkheden van de hedendaagse medische technologie (protheses, transplantaties, plastische chirurgie, in het lichaam kijken) laat ze zien hoe de aloude vraag naar de lichamelijke identiteit nieuwe dimensies krijgt. Ben je nog dezelfde met het hart van een ander? Is er een grens aan de veranderbaarheid? Is een prothese niet meer dan een handig verlengstuk van iemands lichaam? Of wordt het tot iets wezenlijks dat zijn functionaliteit ontstijgt?

De centrale stelling die ze daarbij op verschillende manieren ontvouwt is dat onze identiteit altijd een samengaan is van eigenheid en vreemdheid. Het eigen lichaam behoudt ook iets vreemds. Het heeft altijd een dubbel karakter: we identificeren ons er mee maar het heeft ook iets van een ding, iets dat het doet of niet doet, iets dat onafhankelijk van ons zijn gang gaat. Dat laatste valt vooral op bij ziekte en pijn: juist dan merken we dat we niet alleen een lichaam zijn, maar dat we een lichaam hebben… dat ons in de steek laat. Dat ons lichaam in staat is de Fremdkörper van de medische technologie te accepteren, zo argumenteert Slatman, komt omdat het vreemde altijd al in ons aanwezig is: mijn eigen hart blijft naast al het andere ook een pomp, en is daarom in een onverhoopt geval inwisselbaar voor een betere.

Heaven

Wie moeite wil doen vindt in Vreemd lichaam een mooi boek dat niet alleen aan het denken zet maar dat ook aan den lijve laat ervaren hoe vreemd wij in wezen zijn.

Eerder gepubliceerd in Intermediair


Laat hier je reactie achter:

1 reactie op “Vreemd lichaam

  1. Dit boek gaat over twee vormen van ziekte, die onverenigbaar zijn. De eerste vorm van ziekte c.q. gebrek betreft de waarneming van de afwijking waardoor de ziekte en gebrek wordt veroorzaakt. Dat verschil hoopt de arts te kunnen oplossen. Hiervoor mogen alleen aantoonbare middelen worden gebruikt.
    De andere vorm is wat de persoon zelf van zijn ziekte of gebrek vindt. Daarbij wil hij datgene nastreven waarover hijzelf meester van wil zijn. Het liefst zonder tussenkomst van wat of wie dan ook.
    De uitkomst van dit onoverbrugbare verschil leidt dan ook tot onoverbrugbare verschillen in opvattingen over de rechtmatigheid van de vergoedingen c.q. de rechtvaardigheid van verschillen.
    Zeer boeiend boek.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.