Alsof je een oud ambacht beoefent
Recensie van Stefan Paas: Vreemdelingen en priesters, christelijke missie in een postchristelijke omgeving
De schrijver
Stefan Paas (1969) is hoogleraar missiologie en interculturele theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en hoogleraar missiologie aan de Theologische Universiteit te Kampen. Hij schreef een keur aan boeken en artikelen, veelal over de rol van de kerk in een vergaand geseculariseerd West-Europa. Tot de bekendste boeken horen Vrede Stichten uit 2007 en God bewijzen uit 2012 (samen met Rik Peels).
Thematiek
Paas is een theologische party-crasher. Tijdens bijeenkomsten en congressen over missionair kerkzijn of kerkplanting is hij standaard degene die optimistische ballonnetjes over de toekomst van de kerk in West-Europa doorprikt. Een kerk met grote getallen, veel invloed en succes: vergeet het maar. Tegelijk zal hij zich ook niet neerleggen bij het defaitisme van gelovigen die gemoedelijk en theologisch correct kerkje spelen tot de laatste onvermijdelijk een keer het licht uitdoet. Wat ziet hij dan wel voor zich? Wat is dan wel een realistische toekomst voor de kerk in West-Europa? Daarover gaat dit boek.
In het eerste deel tekent hij de ‘missionaire situatie’ in Nederland. Realistisch en broodnuchter concludeert hij keer op keer dat het blijkbaar altijd zo is geweest, maar lang onzichtbaar was in een tijd dat het christendom de culturele wind mee had: “slechts een minderheid van de Europeanen is geïnteresseerd in serieus christendom”. Verder bevat dit eerste deel een overzicht van verschillende gangbare missionaire visies met een weergave van hun sterke en zwakke kanten.
In het tweede deel van het boek zet Paas bijbels-theologische lijnen uit van zijn visie op kerkzijn in een geseculariseerd Europa. Dat doet hij aan de hand van verhalen over Israël in ballingschap. Net als Israël destijds leven christenen in een tijd van identiteitsverlies en verwarring, met alle spirituele problemen en kansen van dien. Ook bespreekt hij uitvoerig de eerste brief van Petrus aan de ‘christenen in de verstrooiing’, die bij dat thema aansluit.
Interessante stelling
Gelovigen kunnen zich vaak druk maken om de afkalving van het christendom, de krimpende kerken en de tanende invloed van het geloof. Paas zet even wat verwachtingen recht: “we zijn geneigd de huidige situatie in Europa te vergelijken met de periode van ca. 1850-1950, toen een groot deel van de bevolking in veel landen geregeld de kerk bezocht.” Wanneer christen-zijn niet cultureel van je verwacht wordt, moet je er echter van uitgaan dat Jezus’ ‘kleine kudde’ nooit veel groter dan 10 procent van de bevolking zal uitmaken. En dat is ook goed, zegt Paas, want “Jezus gaf zijn leerlingen de opdracht om zout in de wereld te zijn, niet om de wereld te veranderen in een zoutvallei”.
Taalgebruik
Wat een heerlijk boek om te lezen! Aan de voetnoten kun je zien hoeveel literatuur en onderbouwing er in het boek zit, maar daar lijdt de frisheid van de taal totaal niet onder. Paas kan heel kernachtig en fraai dingen formuleren. Direct aan het begin moest ik verder we gniffelen om deze: “De buren met wie wij kennis maakten na onze verhuizing naar Amsterdam, waren verrast: ‘Zijn jullie religieus? Je bedoelt echt van dat strenge en zo? Gut, wat interessant!” Alsof je een oud ambacht beoefende: hoefsmid, mandenmaker, letterzetter.’
Reden om dit boek niet te lezen
Och, arme mens die begaan is met het lot van de kerk. Wat heb je al een stapel boeken te lezen met het label ‘must-read’ erop. En nu leg ik gewoon nog een boek op die stapel. Wat wordt er veel geschreven over de kerk, artikelen voor en tegen ‘missionair zijn’, ieder maand een boek over discipelschap. Ach, weet je, ga anders even lekker in het herfstzonnetje zitten en drink een kop koffie. Het hangt allemaal niet van jou af. Relax. Dat ene woord zou je zelfs een prima samenvatting van dit boek kunnen noemen.
Reden om dit boek wel te lezen
Ik heb al heel wat boeken over kerkzijn in de 21e eeuw gelezen en word af en toe horendol van al die visies en analyses die me overspoelen. Dit boek van Paas steekt echter wel met kop en schouders boven de rest uit. Dat komt vooral omdat het boek heel goed en breed geïnformeerd is en dus gebaseerd is op feiten in plaats van pure ideologie. Tegelijk is Paas’ eigen ‘ideologie’ even nuchter als hoopvol: lieve mede-christenen, we zijn ontworteld en ontheemd. Dat is even wennen. Laten we nu maar gewoon Gods naam prijzen en het goede doen. En dat is morgen misschien weer wat anders dan vandaag. We zijn maar met weinig. En dat is best.
—
Eerder verschenen in Trouw
