"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Vrijheid voor Navalny

Dinsdag, 21 september, 2021

Geschreven door: Ardy Beld
Artikel door: Jos van Dijk

Verslag van een turbulent jaar voor Ruslands meest beroemde dissident

[Recensie] Ruim een jaar geleden, op 20 augustus 2020, werd Aleksej Navalny (1976), de oprichter van het Fonds ter bestrijding van Corruptie (FBK) in Rusland op een vlucht van Tomsk naar Moskou onwel. Hij bleek vergiftigd te zijn bij zijn bezoek aan Tomsk in het kader van de regionale verkiezingen. Het vliegtuig maakte een noodlanding in Omsk waar hij werd opgenomen op de intensive care afdeling. Na twee dagen werd hij overgebracht naar een ziekenhuis in Berlijn waar hij langzaam herstelde. Ardy Beld schreef een kroniek van de gebeurtenissen van de zomer van 2020 tot het voorjaar van 2021. Hij vulde het verhaal aan met enkele interviews met aanhangers van Navalny en medewerkers van het FBK.

De geschiedenis van de moordaanslag op Navalny, zijn wonderbaarlijke genezing en zijn terugkeer naar Rusland waar hij vervolgens gevangen werd genomen is uitgebreid in de westerse media beschreven. Vrijheid voor Navalny is een boek waarin vooral Russische stemmen klinken. Inclusief die van de hoofdpersoon zelf, die nog tot augustus 2023 vastzit in strafkolonie nr. 2 in Pokrov. Na zijn hongerstaking dit voorjaar die hij eind april op advies van zijn dokter afbrak klinkt hij bewonderenswaardig opgewekt:

“In feite is de gevangenis een ideale plek om een geluksgevoel te krijgen. Op korte termijn, maar toch. Je moet gewoon in staat zijn om jezelf een feestje te geven (…) Ik had besloten de zondag te vieren. Ik maak er gewoon een feestdag van. Het zit zo, ik houd echt van brood (…) En brood is belangrijk in de gevangenis, zonder brood raak je niet verzadigd. Dus ik heb extra de hele week geen brood genomen. Maar op zondagmorgen nam ik een heel brood, smeerde boter op een snee, zette koffie en genoot zo’n goddelijk, feestelijk ontbijt zoals ik het in vrijheid nog nooit had beleefd.”

Het bezoek van onderzoeksrechters die nieuwe aanklachten tegen hem voorbereiden brengt hem niet van de wijs. Met ironie schrijft hij over alle mogelijke aanknopingspunten voor nieuwe rechtszaken: verduistering van FBK-geld (zonder enig bewijs), het zonder toestemming online publiceren van een video, belediging van de rechter.

Boekenkrant

“Mijn machtige misdaadsyndicaat groeit. Ik pleeg meer en meer strafdaden. Steeds meer rechercheurs houden zich met mij bezig. Niet met onzin als moord, beroving of ontvoering. Wie dacht er in al zijn naïviteit dat het Onderzoekscomité en zijn rechercheurs er voor dat soort zaken zijn? Hoe dan ook, ik ben een crimineel genie, de man achter de schermen van de onderwereld.”

Dat Navalny er weer boven op gekomen is moet een belangrijke stimulans zijn voor zijn aanhangers om de strijd tegen de corruptie in Rusland voort te zetten. Ook zij krijgen dagelijks te maken met pesterijen, aanhoudingen, rechtszaken en gevangenisstraffen op grond van allerlei meer of minder futiele aanklachten. De leider van het FBK in Jekaterinenburg, Aleksej Gresko, die meerdere keren gevangen zat denkt dat er een irrationele angst heerst bij de Russische overheid die niet strategisch vooruit kan denken. “Het zijn beledigde kleine kinderen. Ze stampen met de voeten op de grond. Ze willen meteen hun zin krijgen.” Ook mensen die wat verder van ons afstaan zien met wat voor onmogelijke overheid we hier opgescheept zitten. “De regering manoeuvreert zichzelf in de positie van het absolute kwaad. Zo’n soort Voldemort bij Harry Potter.” Zijn groep leert ook van de protesten in Wit-Rusland. Het is belangrijk om steeds een groep mensen achter de hand te hebben als de stafmedewerkers keer op keer worden gearresteerd.

Navalny en zijn FBK prikkelen de Russische machthebbers. Met video’s over corruptie en met een slimme stemhulp die kiezers adviseerde welke oppositiekandidaat, d.w.z. niet behorend tot Poetin’s Verenigd Rusland, in hun district de meeste kans had om gekozen te worden. Daarmee is bij de regionale verkiezingen wel enig succes geboekt. Maar je kunt moeilijk spreken van een politieke beweging die een einde zou kunnen maken aan de heerschappij van Poetin. Die berust niet alleen op het staatsapparaat in engere zin maar ook op de macht van de met dit apparaat verbonden economische elite. En die elite is met al zijn rijkdom niet aan grenzen gebonden. De Russische oligarchen zijn inmiddels thuis in West-Europa waar ze belastingvoordelen genieten en hun geld witwassen in vastgoed. Het zou een steun in de rug betekenen voor de Russische oppositie als Europese politici naast het aanklagen van Poetin als de grote boeman ook eens beperkingen zouden opleggen aan het faciliteren van rijke Russische ondernemers en ambtenaren, meent Aleksej Gresko:

“Aan de ene kant hebben ze kritiek op de Russische regering, aan de andere kant kunnen diezelfde corrupte ambtenaren en hun gezinnen onbeperkt gebruik maken van de voordelen van de West-Europese infrastructuur. Dat is een dubbele moraal en getuigt van politiek cynisme dat door de kiezer zou moeten worden afgestraft.”

In dat verband moet ook Nederland genoemd worden. Sergei Guriev (48), hoogleraar aan het Paris Institute of Political Studies, die als naaste adviseur voor Poetin en Medvedev in Rusland heeft gewerkt maar naar het buitenland is uitgeweken na zijn kritiek op het Kremlin en zijn steun voor Navalny, zei het twee jaar geleden in een interview in Trouw: “Nederland is een belastingparadijs. Cyprus staat voor Russisch geld met afstand op nummer één, maar Nederland is een goede tweede. Russische elites willen hun vermogen in Europa stallen, omdat ze weten dat het veiliger is in een functionerende rechtsstaat. Bovendien is Nederland populair vanwege het 0-procent belastingtarief voor holdingmaatschappijen. Directe buitenlandse investeringen vanuit Rusland naar Nederland bedragen rond de 60 miljard dollar per jaar. Daar zit ook corrupt geld tussen.”

In een journalistiek verhaal over een jaar uit het leven van Navalny en andere dissidenten past een meer diepgaande analyse van de Russische machtsstructuren minder goed, dat begrijp ik. Daarom ben ik blij dat Gresko dit punt toch nog even heeft gemaakt.

Ardy Beld is vertaler Russisch en Duits. Hij studeerde en werkte een aantal jaren in Rusland. Eerder schreef hij Een land om te leven; honderd dagen protest in Wit-RuslandSargasso publiceerde een aantal van zijn interviews met Wit-Russische en Russische popartiesten en dissidenten.

Eerder verschenen op Sargasso

Boeken van deze Auteur:

Vrijheid voor Navalny

Een land om te leven