Voorbij de toevalligheden van het eigen ego
[Recensie] De meeste mensen deugen van Rutger Bregman was een hit. Blijkbaar is dat precies wat mensen willen horen in ons moreel failliete universum: “wij zijn zo slecht nog niet”. Maar wat is dan goed? Deze prangende vraag stelt Stevo Akkerman in een even helder als compact boek dat is gebaseerd op elf interviews voor dagblad Trouw. Waar Bregman zich uitputtend heeft bezig gehouden met de naakte feiten, duikt Stevo Akkerman in 109 pagina’s ook echt de diepte in met een filosofische, maar ook persoonlijke aanpak. Een uitstekende aanvulling dus, maar afgezien daarvan is Wat is dan goed? sowieso zeer lezenswaardig. Aanrader!
Stevo Akkerman gaat uit van de Joods-Christelijke tegenstelling tussen goed en kwaad. Zijn uitgangspunt is duidelijk: je kunt van alles relativeren, maar Auschwitz niet. Die zekerheid dat Auschwitz het absolute kwaad is, zo redeneert Akkerman vervolgens, duidt erop dat het relativisme tekort schiet, dat er een maatstaf moet zijn die buiten onszelf ligt. Dit is het (enige) moment dat Akkerman zelf spreekt over God. Zijn religieuze inspiratie is echter nergens opdringerig of storend. Het is één visie naast de elf andere visies die allen – hoewel de een veel meer diepgang biedt dan de ander – evenredig aan bod komen.
Het is verleidelijk eerst te kiezen voor de meest interessante geïnterviewden. De filosoof Jan Keij die pas als zevende aan de beurt is bijvoorbeeld legt zo helder uit wat het gedachtegoed van Levinas in essentie behelst dat dit boek alleen al daarvoor de aanschaf waard is. En toch is het raadzamer om het boek gewoon van begin tot einde te lezen, want er zit een duidelijke opbouw in wat diepgang betreft. Bovendien neemt Akkerman zijn verworven inzichten duidelijk mee met de daaropvolgende gesprekken en rond alles daarmee ook mooi af. Hij eindigt het laatste interview met de theoloog (en voormalig aartsbisschop van Canterbury) Rowan Williams met een vraag die uit de koker komt van de eerste geïnterviewde: schrijver en columnist Arnon Grunberg: schuilt in het verlangen naar zuiverheid niet juist het grootste gevaar? Een zeer relevante vraag dunkt mij, het is immers maar een kleine stap van ‘zuiverheid’ naar ‘zuivering’ van al wat (nog) niet zuiver zou zijn.
Het mag geen verbazing wekken dat de vraag “wat is dan goed?” uiteindelijk niet eenduidig wordt beantwoord. In het eerste interview zet Arnon Grunberg de absolute tegenstelling tussen goed en kwaad al meteen op losse schroeven. “Het kwaad zit in het goede, het begint al als iemand met zekerheid denkt te weten wat het goede is.” Ook voor Stevo Akkerman blijkt het uitblijven van een eenduidig antwoord geen mankement maar juist een pluspunt; het gaat erom dat je als lezer zelf gaat nadenken over wat goed is, zo meent hij, en wat dit boek je kan leren is welke vragen ertoe doen als je dit gaat doen.
Akkerman zelf geeft in elk geval het goede voorbeeld. Hoe verschillend de geïnterviewden ook zijn, hij benadert ze allemaal even open en goed voorbereid. Hij kent zijn klassieken en heeft zich duidelijk in alle geïnterviewden verdiept. Naast Grunberg, Key en Williams spreekt hij open en vol belangstelling met de Amerikaanse romanschrijver Marilynne Robinson, de gelovige liberaal Sybe Schaap, de ‘strijdbare depressieveling (haar eigen woorden)’ Eva Meijer, de hyperrealistische (om niet te zeggen: cynische) psychologen Naomi Ellemers en Jindrich Kabàt, de materialistische determinist Jan Verplaetse met zijn pleidooi voor “empathie van het verstand”, de boeddhist Han de Witt die het onderscheid “goed versus kwaad” als “louter westers” aan de kant wuift en daartegenover de keuze plaatst tussen “een heilloze of een heilzame weg”, waarbij het laatste staat voor “dat wat de situatie laat bloeien”, en tot slot de theoloog Christiane Tietz die ernstige bedenkingen bij het geweten heeft omdat het “kneedbaar is en het liefst zwijgt”. Bovendien richt het geweten zich op jezelf en niet op de ander, meent Tietz. En dit is wat Akkerman in zijn slothoofdstuk beaamt. Nog steeds, zo schrijft hij, lijkt het me hoogmoedig om het goede te zoeken binnen de omheining van het subjectieve zelf. We moeten voorbij de toevalligheden van het eigen ego en alleen de ander dwingt ons daartoe.
—
Eerder verschenen op Robin Hurkens
