"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Welkom Today - Terug naar Zuid-Afrika

Donderdag, 27 juni, 2019

Geschreven door: Ad van Denderen
Artikel door: Chris Reinewald

Welkom: tussen hoop en machteloosheid

[Recensie] In het Stedelijk Museum Amsterdam loopt de fototentoonstelling Welkom Today. Het erbij gepubliceerde foto-en non fictie boek erbij is veel meer dan een catalogus. Het is een aangrijpend, meerstemmig verslag van de verbleekte en verharde regenboognatie Zuid-Afrika nu.

Ad van Denderen (1943) maakte in 1991 een fotoboek over de laatste dagen van de Apartheid in het Zuid-Afrikaanse mijnstadje Welkom. In diezelfde tijd woonde Lebohang Tlali (1978) daar in de naburige township Thabong. Toen hij later in Kaapstad fotografie ging studeren ontdekte hij in de bibliotheek Van Denderens veel geprezen fotoboek Welkom in Suid-Afrika.

De zachtaardige, bescheiden Tlali herkende zijn jeugd in Thabong maar ook de voor zwarten verboden parallelle wereld van de witte gemeenschap. Tlali schreef een e-mail aan Van Denderen, waarin hij vertelde hoezeer het fotoboek hem had geraakt.

Lang (en mooi) verhaal kort. Van Denderen ontmoette Tlali en ging met hem en journaliste Margalith Kleijwegt terug naar Welkom en Thabong. Samen maakten ze nieuwe foto’s en vroegen ook scholieren van inmiddels gemengde middelbare scholen foto’s en What’sApp-filmpjes te maken. Kleijwegt schreef acht indrukwekkende interviews met eerder bezochte inwoners, die kiekjes uit hun familiealbums deelden.
Was het maar zo dat nu, 25 jaar de verkiezing van Nelson Mandela tot president, Zuid-Afrika van zijn wreedheden had bevrijd.

Boekenkrant

Het boek schetst meerdere perspectieven. Van Denderen stelt zich daardoor onderdanig op. Hij zegt: “Niet alleen Welkom is sinds de afschaffing van apartheid veranderd, maar ik ook. Ik kijk 27 jaar later met andere ogen naar die plek. In plaats van in te zoomen zoals ik toen deed, zoek ik nu naar minder confronterende en eenduidige beelden.”

Welkom Today gaat uit van de gedachte dat elke vorm van fotografie een ander verhaal kan vertellen. De oude en nieuwe foto’s van Van Denderen en Tlali worden op de expositie naast en door elkaar getoond, samen met archiefbeelden, video’s en foto’s van scholieren uit Welkom en Thabong. Dat toen-en-nu werkt vertederend, verrassend, optimistisch. Minder zichtbaar zijn de onderlinge spanningen, die niet puur racistisch geïnspireerd zijn, maar wel een gevolg van de Apartheid zijn. Met corruptie aan de top plegen verarmde Zuidfrikanen, vaak zwart, roofovervallen en moorden op boerderijen van witte boeren.

Kleijwegts gaat gedetailleerd in op hoe de in vrijheid geboren jongeren (born-frees) tegen het verleden aankijken. Het laat ze meestal ijskoud.

Ze kijken vooruit, zijn ambitieus tegen beter weten in. De ouderen bezwijken bijna onder de sociale ellende of zoeken hun heil in het Christelijk geloof. Een zwarte onderwijzer, vindt zijn hoop in zijn witte mede-Zuid-Afrikanen. Een meisje, dat haar studie niet kan betalen en tot bloedens toe aangerand wordt, fleurt op als Kleijwegt haar met haar rolmodel, een jonge zwarte advocate laat praten. Met passende afstand en daardoor zo empathisch schetst Kleijwegt hoe Zuid-Afrika ten prooi lijkt te vallen aan machteloosheid en willekeur.

Witten studeren en werken het liefst in Europa; zonder de morele last van het verleden van hun (groot)ouders, zonder een gewelddadig alledaags bestaan. Hoopgevend is dat jongerenvriendschappen nu door zwart en wit en heenlopen.

Bij het lezen van het boek moest ik terugdenken aan een openbaar vraaggesprek, begin dit jaar, met de Zuid-Afrikaanse dichteres Antje Krog.

Zij bekende anders te zijn gaan aankijken tegen de Waarheids-en Verzoeningsprocessen, na de machtswisseling, waarover zij het indrukwekkende ‘Country of my skull’ (1998) schreef.

Nu zei ze: “We wilden toen manieren vinden om zwart en blank niet alleen naast elkaar te kunnen laten leven. Ook om mét elkaar een bestaan te bouwen. Van een verdeeld verleden naar een gedeelde toekomst. Toch ontkom je er niet aan om jezelf te herdefeniëren als slachtoffer of dader. Zo zul je ook delen van het ‘afgesloten’ verklaarde verleden opnieuw moeten formuleren. Niet weer je hoofd wegdraaien. Ik in ieder geval kan niet praten over verzoening. Kwaadheid en wraaklust kunnen beter te begrijpen zijn dan een verzoenende houding te moeten aannemen.”

Zwarte slachtoffers vergaven de blanke daders. Nelson Mandela, de eerste zwarte Zuid-Afrikaanse president vervulde daarbij een voorbeeldfunctie. Zijn opvolgers, ook ANC’ers maakten minder vrienden door nepotisme, stammentegenstellingen, het ontkennen van AIDS en schaamteloze zelfverrijking. Zo raakte de verhouding tussen zwart en blank, arm en rijk weer verhard.

In dit boek kan Margalith Kleijwegt zich meten met Antjie Krog en uiteraard met J.M. Coetzee in zijn diabolische portretten van zijn voormalige vaderland. Als geheel bewijzen tentoonstellingen, hier en in Zuid-Afrika met de teksten hoe cultuur mensen op humane wijze kan verbinden.

Dit project verdient een prijs en brede aandacht.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

 

Tentoonstelling: t/m 13 oktober 2019

 

Boeken van deze Auteur: