Overzicht van het werk van omstreden DDR kunstenaar
[Recensie] Werner Tübke (1929-2004) was ooit de belangrijkste schilder van DDR en werd beroemd om zijn unieke schilderingen waarbij hij actuele onderwerpen vertaalde naar tijdloze allegorieën in een renaissancistische of maniëristische stijl. Met de tentoonstelling Werner Tübke (1929-2004) – Meesterschilder tussen Oost en West heeft Museum De Fundatie een primeur, het is namelijk de eerste grote overzichtstentoonstelling buiten Duitsland over deze vaandeldrager van de Leipziger Schule. In Zwolle toont de Fundatie bijna honderd schilderijen, waaronder alle topstukken uit zijn oeuvre zoals de 13,5 meter lange voorstudie (schaal 1:10) van Tübke’s panorama over de Duitse Boerenoorlog, de serie Lebenserinnerungen des Dr. Jur. Schulze en het ontwerp voor Arbeiterklasse und Intelligenz in de universiteit van Leipzig. In Kasteel het Nijenhuis wordt een ruime selectie tekeningen en aquarellen geëxposeerd.
De tentoonstelling sluit goed aan bij de thematiek die door de jaren heen in verschillende tentoonstellingen in de Fundatie is terug te vinden; de relatie tussen kunst en staat, oftewel tussen kunst en ideologie. Het werk van Tübke lijkt direct ontleend te zijn aan kunstenaars als Albrecht Dürer, maar ook meesters zoals Jeroen Bosch en Paul Rubens zijn inspiratiebronnen geweest. Tübke koos ervoor om op de schouders van de door hem bewonderde renaissancekunst te gaan staan en deze te verwerken in zijn omstreden werken. Hoewel het voor de hand lijkt te liggen om Tübke een propagandist te noemen omdat hij in dienst van het DDR-bewind werkte, doet dat de kunstenaar ernstig tekort. Als zijn werk wordt bestudeerd valt op dat hij via een aantal staatsopdrachten zijn eigen visie heeft ontwikkeld. Het ging Tübke volgens eigen zeggen alleen maar om de kunst en niet om de ideologische boodschap die zijn opdrachtgevers wensten uit te dragen. In zijn werk valt op dat hij op zeer tactische wijze in zijn schilderkunst de intrinsieke tegenstelling van de belangen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwerkte. In Duitsland is Tübke nog steeds een omstreden kunstenaar. Zelfs de dood van de kunstenaar in 2004 heeft daar weinig aan veranderd.
“Werner Tübke is bij uitstek zo’n kunstenaar die de alarmbellen doet afgaan en de tongen in beweging brengt.” (p. 6)
Het initiatief om Werner Tübke onder de aandacht te brengen bij het grote publiek zorgde voor gefronste wenkbrauwen in het westen van Duitsland, terwijl het in het oosten juist werd toegejuicht. In de bijbehorende tentoonstellingspublicatie zijn twee artikelen opgenomen. Het ene is van de hand van Annika Michalski, zij promoveerde in 2013 op het leven en werk van Werner Tübke. Het andere artikel werd geschreven door Eduard Beaucamp, vooraanstaand publicist en journalist voor onder andere de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Beaucamp heeft zich in het toenmalige West-Duitsland als in het verenigde Duitsland opgeworpen als voorvechter van Tübke’s schilderkunst. De uiteenlopende meningen over Tübke komen in de artikelen uitgebreid aan bod. Daarnaast zijn vele werken die ook op de tentoonstelling te zien zijn als prachtige paginagrote illustraties opgenomen in het boek, dat tevens achterin een beknopte biografie van de kunstenaar bevat.
In het stuk van Michalski wordt ook ingegaan op het leven van de kunstenaar aan de hand van een aantal van zijn zelfportretten. Zo was Zelfportret met rode muts uit 1988 het laatste artistieke statement van Tübke uit de tijd van de DDR. Het schilderij staat symbool voor de voltooiing van een monumentale opdracht en de eigen visie die de kunstenaar behield tijdens de nadagen van de Oost-Duitse volksrepubliek. In 1971 waren de politieke koerswijziging van de DDR en zijn eerste reis naar Italië van groot belang voor zijn loopbaan. Tübke kreeg internationale erkenning met zijn eerste buitenlandse solotentoonstelling in de Galleria del Levante in Milaan. Vanaf 1976 stortte Tübke zich op het monumentale panorama Vroege burgerrevolutie in Duitsland, een schilderij van 1722 m2. Voor de opdracht moest Tübke de opstandelingen in de Duitse Boerenoorlog van 1525 herdenken. Tübke maakte van het panorama uiteindelijk een particulier museum met een tijdloze boodschap: op vijf in elkaar overlopende scènes wordt niet één gebeurtenis getoond, maar probeert Tübke een heel tijdperk te vatten en dat lukt hem met zijn gedetailleerdheid, complexiteit en opeenstapeling van figuren, vergelijkingen, allegorieën en referenties. Hiermee maakte Tübke geen ideële apotheose, maar een alles overkoepelende op het verleden gerichte utopie. Het panorama werd op 14 september 1989 plechtig ingewijd, de ondergang van de DDR volgde twee maanden later.
Het panorama is een uitzonderlijk werk en past bij het buitengewone oeuvre dat Tübke heeft nagelaten. Hoewel Tübke tot voor kort in Nederland vrij onbekend was, slaagt Museum de Fundatie met deze dubbeltentoonstelling en catalogus erin om de schilder ook hier op de kaart te zetten. Met maar liefst vier verdiepingen in Zwolle, vele tekeningen in Heino en een rijk geïllustreerde tentoonstellingspublicatie kun je niet meer om deze kunstenaar heen, of je nu vindt dat hij een verkeerd regime diende of niet. Tübke is een meesterkunstenaar met werk in allerlei genres en stijlen, van portretten tot veldslagen. De fraaie catalogus laat kunstliefhebbers kennismaken met deze veelzijdige kunstenaar en geeft een mooi overzicht van het eigenzinnige oeuvre van Tübke.
—
Eerder verschenen op Hereditas Nexus
