"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Wij wisten niets van hun lot

Woensdag, 2 augustus, 2017

Geschreven door: Bart van der Boom
Artikel door: Marjolein Overmeer

Nederlanders en de Jodenvervolging

Historicus Bart van der Boom won in 2012 met zijn boek Wij wisten niets van hun lot. Gewone Nederlanders en de Holocaust de Libris Geschiedenisprijs. Afgelopen zondag refereerde Eberhard van der Laan tijdens zijn uitzending van Zomergasten aan dit boek. We herpubliceren de recensie die destijds op Kennislink verscheen.

De jury van de Libris Geschiedenisprijs schreef in 2012 over het boek: “Dit is een moeilijk en gevoelig thema. Toch is Van der Boom nergens drammerig. Hij neemt de lezer mee als een gids en doet dat zeer overtuigend”, aldus de jury. Aan de prijs was een geldbedrag van 20.000 euro verbonden.

[Recensie] Dit boek leest als een protest. Een protest tegen de huidige tendens in de geschiedschrijving waarin de gewone Nederlander als onverschillige omstander niet veel beter was dan de moordende SS’er.

De historici die in de jaren ’50 en ’60 over de Jodenvervolging schreven, waren het er over eens dat de gewone Nederlander niet wist wat hun Joodse medeburgers stond te wachten in het Oosten. Naarmate de jaren vorderde werd deze visie steeds minder geloofd. Dit resulteerde in de schuldige en antisemitische omstander als het andere uiterste in 2006. Bart van de Boom wil met zijn onderzoek aantonen dat de vroegste schrijvers over de Holocaust het wel bij het echte eind hadden.

Boekenkrant

Hiervoor heeft hij 164 dagboeken van Joden en niet-Joden, geletterd en ongeletterd, als bron gebruikt. Nederlanders, Jood of niet, dachten zo lang de oorlog duurde dat de Joden in Polen zouden gaan werken. Dit zou zwaar worden maar de overlevingskansen achtte men hoger dan die bij onderduiken. Dan opgepakt worden betekende het einde, zo dreigden de Duitsers. Deze gedachtegang verklaart het geringe aantal onderduikers, het afwijzen van schuilplekken en het grote aantal Joden dat zich meldde voor transport. Meewerken was veiliger en op de lange termijn verstandiger dan protest, voor Joden en voor niet-Joden. En zo lang zou die oorlog niet meer duren, dacht iedereen bij het begin van de deportaties in de zomer van 1942.

De Duitsers hadden arbeiders nodig dus het idee dat alle Joden direct bij aankomst zouden worden vermoord, kwam niet eens bij de mensen op. En als nieuws over de moord op Joden de illegale pers bereikte, wisten de Nederlanders niet wat ze er van moesten denken. Veel dagboeklezers klaagden over het gebrek aan betrouwbaar nieuws. Moordfabrieken op massale schaal waren nooit eerder voorgekomen in de geschiedenis en de weinige klokkenluiders die hier over vertelden werden niet geloofd. Ook niet door de geallieerden, die de meeste ‘geruchten’ binnenkregen. Daarnaast dachten Joden en niet-Joden dat de discriminerende maatregelen voor alle Nederlanders zouden gaan gelden. De Joden waren alleen eerst aan de beurt omdat de Duitsers een hekel aan hen hadden, wat Nederlanders verschrikkelijk en barbaars vonden. Eerst moesten Joden hun radio en fiets inleveren en daarna de Nederlander. Eerst moesten de Joden in Polen gaan werken en vervolgens de Nederlandse mannen vanwege de instelling van de Arbeidsinzet. Dat de doelen van de laatste twee soorten ‘deportaties’ totaal verschillend waren, daar ging niemand van uit. De door de Duitsers gehandhaafde geheimhouding van de Holocaust, om verzet tegen te gaan, werkte.

Het boek komt door de vele dagboekfragmenten tot leven. De inhoud hiervan ondersteunt de argumentatie van Van der Boom. De gewone Nederlander wist niet dat zijn Joodse landgenoot, waar hij wel degelijk mee meeleefde, de onvermijdelijke dood in de gaskamer tegemoet ging. Van der Boom duikt in de oorlogstijd in plaats van er later op terug te kijken en te oordelen. Het boek verklaart alleen niet waarom andere Europese landen na de oorlog procentueel een stuk minder Joodse slachtoffers hadden te betreuren.

Eerder verschenen op Kennislink

Boeken van deze Auteur:

De politiek van het kleinste kwaad

Wij wisten niets van hun lot