"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Wij zijn ons brein

Maandag, 17 februari, 2020

Geschreven door: Dick Swaab
Artikel door: Robin Hurkens

Overschat en teleurstellend

[Recensie] Wat een zwaar overschat en uiterst teleurstellend boek. Het begin van Wij zijn ons brein is nog wel boeiend. Swaab begint met een originele these: een moeilijke bevalling is niet de oorzaak van hersenafwijkingen  bij de baby maar het gevolg daarvan; door een gebrekkige hersenontwikkeling van de foetus zijn baby’s niet in staat goed mee te werken tijdens hun geboorte, waardoor ze veel te vroeg of juist veel te laat worden geboren en de bevalling verschillende complicaties met zich meebrengt. Deze goed onderbouwde these wordt gevolgd wordt door drie hoofdstukken die gaan over de vele gevaren die de foetus in de ‘veilige’ baarmoeder loopt. Niet alleen wordt daar volgens Swaab de kiem voor de meeste hersenziekten gelegd, maar ook voor homoseksualiteit, transseksualiteit, en pedofilie; heftige verlangens waar een mens weinig of niets aan kan doen, aldus Swaab.


Het punt dat hij wil maken is dat vrijwel alles reeds in de baarmoeder bepaald is. Daar is het grootste gedeelte van onze hersenen gevormd en onze hersenen bepalen alles. Tot hoofdstuk 3 neemt hij mij als lezer zonder problemen met zich mee, maar daarna volgen nog twintig andere hoofdstukken waarin hij blijft hameren op precies ditzelfde punt (de hersenen bepalen al ons gedrag). Swaab behandelt achtereenvolgens de puberteit, depressiviteit, verslaving, agressie, autisme, schizofrenie, de moraal, het geheugen, de religie, ouderdom, de ziekte van Alzheimer en uiteindelijk de dood. Dit alles is niet zozeer te veel van het goede maar veel bedenkelijker is dat Swaab steeds hetzelfde beweert waarbij hij steeds stelliger wordt en steeds korter door de bocht gaat.

Als  hij over de vrije wil spreekt, gaat hij bijvoorbeeld, zonder daar enige vragen bij te stellen, uit van de definitie van de Amerikaan Joseph Price die de vrije wil definieert als “de mogelijkheid om te besluiten iets wel of niet te doen zonder interne of externe beperkingen die deze keuze bepalen.”
De huidige kennis van de neurobiologie, concludeert Swaab vervolgens, “maakt duidelijk dat van een volledige vrijheid geen sprake kan zijn”. Nee, maar dat beweert toch ook helemaal niemand. Natuurlijk is niemand volledig vrij maar dit betekent nog niet dat mensen geen enkele vrijheid bezitten. Een denkfout van Swaab? of is hier eenvoudigweg sprake van een drogredenering? Hij heeft minstens de schijn tegen zich.  Koste wat kost tracht Swaab elk hoofdstuk opnieuw het exact hetzelfde punt te maken. Dat gaat irriteren op den duur, ook omdat Swaab door zijn drammerigheid erg aan geloofwaardigheid inboet. Bovendien schuwt hij het ook niet om regelmatig een open deur in te trappen. Dat veel van wat we doen gebaseerd is op onbewuste beslissingen weten we inmiddels wel. Dat veel van wat we doen feitelijk gebaseerd is op egoïsme had ik ook al wel vaker gehoord. En dat we allemaal neigingen hebben die we niet kunnen bedwingen weten we ook allemaal. Maar Swaab trekt daaruit wel erg merkwaardige conclusies.

In het hoofdstuk ‘hersenen en justitie’ beweert hij dat je een pedofiel moreel niet verantwoordelijk kunt stellen voor zijn seksuele oriëntatie, omdat die ontstaan is op basis van een genetische achtergrond en een atypische hersenontwikkeling. Dat is een helder punt en dat lijkt me ook logisch, maar er wordt ook niemand vervolgd  vanwege zijn seksuele voorkeur. Het gaat er binnen justitie niet om wat iemand denkt, het gaat erom wat hij ermee doet. Geilen op kleine kinderen is nog iets heel anders dan je aan hen vergrijpen. Swaab maakt dit onderscheid echter niet. Niet alleen wat je denkt, ook de beslissing om iets te doen ligt volgens hem al volkomen vast.

Boekenkrant


Er moet weliswaar gestraft worden, voegt Swaab er aan toe, maar alleen vanwege het effect, niet vanwege de rechtmatigheid ervan. Toch vindt hij dat het volwassenenstrafrecht alleen zou moeten worden toegepast op mensen wier hersenstructuur helemaal rijp is, dat is rond de 24e. Voor die leeftijd kunnen criminelen volgens Swaab er al helemaal niks aan doen. Sprakeloos ben ik van zoveel wereldvreemdheid.

Swaab is niet alleen wereldvreemd. Hij weet ook weinig tot niets over godsdienst en ethiek en hij had er dan ook goed aan gedaan er niet op zo’n hoge toon over te spreken. Hij wijdt bijvoorbeeld wel even uit over het moreel gedrag bij dieren, maar raakt nergens de kern. Moreel gedrag komt volgens Swaab voort uit sociale instincten. Kort samengevat: het in het belang van de overleving van de groep om samen te werken en aardig te zijn, concludeert Swaab. Hij reduceert daarmee niet alleen de hele moraal tot een louter sociale moraal, hij vlakt daarmee de werkelijkheid tevens dusdanig af dat er weinig anders overblijft dan ‘the survival of the fittest’. Swaab maakt hierbij een ernstige denkfout. De waarde van iets staat niet gelijk met waar iets vandaan komt.


Kwalijker nog is dat Swaab zijn inzichten die soms wel degelijk hout snijden nergens problematiseert. Het is bijvoorbeeld nog maar de vraag of mensen niet verantwoordelijk zijn voor waar ze niks aan kunnen doen. Het klopt in elk geval niet met wat ik ervaar en om me heen zie. Wie voelt zich niet verantwoordelijk voor het gedrag van zijn kinderen, van zijn vrienden en ouders.  Zelfs voor zijn landgenoten. Ook al kun je daar echt heel weinig aan doen.

Als Swaab de hele discussie over vrije wil versus onvrije wil beperkt tot absolute vrijheden of restricties lijkt mij dit tamelijk onzinnig. We hebben vooral te maken met sterke versus zwakke willen, lijkt mij, met veldslagen en kleine overwinningen binnen ons eigen brein om af en toe dat te doen wat we liever niet willen of om af en toe eens iets te laten wat we juist wel zouden willen.

Eerder verschenen op Robin Hurkens


Laat hier je reactie achter:

1 reactie op “Wij zijn ons brein

  1. Verhelderend boek. Enkel waar mr. Swaab het over sportbeoefening heeft slaat hij de plank mis. De negatieve gevolgen wegen niet op tegen de positieve ivm. lichaamsbeweging. Bij de illusie vd. vrije wil volg ik de auteur volledig. Het is een kwestie van tijd eer de bevolking dit inziet en we evolueren naar een maatschappij zonder schuld of verdienste. Stel u voor? Een paradijs op aarde!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.