Overleven in een verlaten fjord
[Recensie] IJsland: het land waar de zon op de langste dag niet onder gaat, maar waar de winter bijna acht maanden lijkt te duren. Dat dat niet hetzelfde IJsland is als de toeristische folders ons willen doen geloven, maakt Laura Broekhuysen duidelijk in haar indrukwekkende en zeer persoonlijke verslag dat als ondertitel meekreeg: Mijn eerste jaar in een verlaten fjord.
Het is nazomer als Laura Broekhuysen samen met haar IJslandse man en haar dochtertje van twee voorgoed naar IJsland verhuist. Het huis en de plek waar ze zullen gaan wonen is hun nog onbekend: de woning is aangekocht door een broer van haar man. Als Laura over de drempel stapt, beseft ze pas goed welke ingrijpende beslissing ze genomen heeft.
“Het huis is van hout en staat op een terp. Afgaande op hoelang het te koop heeft gestaan, zullen we hier nooit weggaan. Dat weten we. Hier worden we oud. Voor het eerst je eindstation betreden gaat niet zonder beklemming. Je stapt in honderd vierkante meter beklemming. Wat er ook gebeurt, het zal hier gebeuren. Onder dit raam zul je je oeuvre bij elkaar moeten pennen. Dit zal je uitzicht zijn. Je ziet voor het eerst de keuken waarin je talloze appeltaarten zult bakken, voor alle verjaardagen en vieringen van zwemdiploma’s en eindexamens. Je dochter, nu twee, zal zich in dit huis van je losweken. In die hoek, met de opgerolde telefoonkabel, zul je je ouders verliezen.”
In Winter-IJsland beschrijft Laura Broekhuysen de verwarrende, heftige, bijzondere, mooie en indrukwekkende ervaringen en indrukken die ze in de loop van dat eerste jaar opdoet. Het contrast met wat ze in Nederland achterliet koan niet groter zijn. Het landschap, het klimaat, de mensen, de taal, de cultuur: via haar gedachten en overpeinzingen maken we er kennis mee. Soms beschrijft ze wat ze ziet, zonder oordeel. Soms laat ze haar gevoel over de gebeurtenissen of omstandigheden doorschemeren, maar zonder dat uit te spreken. Toch weet ze over te brengen hoe wanhopig je kunt worden van alweer regen en storm, van nog steeds sneeuw, van geen aansluiting krijgen bij de IJslanders.
De peuter is een bron van vreugde in haar enthousiasme om de IJslandse wereld te ontdekken en te omarmen. Haar vragen en opmerkingen brengen zowel humor als filosofie in het verhaal door de vragen die ze stelt. Ze helpt haar moeder te relativeren. Drie talen leert ze spreken: met haar moeder spreekt ze Nederlands, met haar vader IJslands en vader en moeder spreken Engels met elkaar, dus dat pikt ze ook op.
In de fjord is een walvisverwerkingsfabriekje. Af en toe zwemt er een walvis in de buurt van de fjord. Dan vaart de walvisvaarder uit en harpoeneert het dier. Het gruwelijke verhaal dat daarbij hoort, wil Laura Broekhuysen haar kind besparen. Als ze het schip ziet uitvaren, vertelt ze haar over hoe de walvissen leven. En aan de lezer vertelt ze de rest van het gruwelijke verhaal. Toch kan ze niet voorkomen dat ze tijdens een autoritje langs de fabriek moeten waar de walvis verwerkt gaat worden. Hij ligt met zijn bolle buik in de slachtkuip.
“Onze dochter wijst op de walvis die in zijn grote walvisbed te slapen wordt gelegd. In haar wereld sterf je alleen maar van ouderdom.” (….) Thuis wil ze dat de achterdeur openblijft. Ze zit op de drempel en kijkt naar de zee, knippert zo min mogelijk om de zeldzame uitademing van de walvis, de metershoge stoomwolk die ze op een foto heeft gezien, niet mis te lopen. Ze wil haar eten op de drempel, het is haar uitkijkpost. Ze is bereid er maanden te zitten.”
Zo maakt ze ons deelgenoot van kleine en grote gebeurtenissen. Het kerstfeest bij de grootouders in een vissersdorpje, het midzomerfeest in een landhuis waar alle nakomelingen van de stamvader van de familie traditiegetrouw bij elkaar komen, de eerste schooldagen van de peuter, het lange wachten op de zon (het huis ligt tegen een berg aan, waardoor het lang duurt in het voorjaar voor die op hun land en huis schijnt). De verbazing van de peuter als die haar eigen schaduw ziet. En andersom het onbegrip als het weer donker wordt ’s nachts. De geboorte van hun zoontje – wie zo treffend kan verwoorden hoe een bevalling voor een moeder verloopt, is een literair talent! Een heftige, maar prachtige geboortescène is het resultaat. En dan is het jaar bijna om. De zon trekt zich terug, de lampen moeten weer aan in huis, de vrieskou en de wind doen zich opnieuw gelden. Maar binnen in nu thuis, waar ze van haar gezin geniet en buiten is minder belangrijk.
“Het jaar is rond en ik stop met kijken. (..) Het fjord, een grafische partituur die je als schrijver op honderden manieren kunt uitvoeren, verliest als zodanig zijn functie. Zoals ik een boek herlees, leef ik diagonaal, in plaats van elk woord, elke sneeuwvlok onder de loep te nemen. Misschien dat het stormt, dat het hagelt, dat de zon schijnt. Dat zijn de zinnen die ik oversla.” Ze geniet van haar kinderen, er komt kraambezoek uit Nederland. “Mijn dochter helpt me de wandelwagen de helling op te duwen, de wielen door de sneeuw. Samen zingen we (…). En het is niet dat we de wind niet voelen, we voelen hem niet.”
De verhalen verschenen op Revisor.nl als feuilleton. Dat maakt ze nog authentieker. Geen verhaal achteraf, maar de ervaringen op het moment zelf. Ik was in verwarring na het lezen van dit persoonlijke relaas. Het raakte me, maar het zette me ook aan het denken. Wat is het verschil tussen deze Nederlandse vrouw in IJsland en een Syrische vluchtelinge? Beiden moeten proberen om in een totaal andere omgeving hun leven vorm te geven, een onbegrijpelijk moeilijke taal te leren en te wennen aan een ander klimaat en de cultuurverschillen. Met dit verschil dat Laura’s man een IJslander is die haar helpen kan waar nodig.
Dit boek geeft een prachtig beeld van het echte IJsland: van haar landschap, bewoners en cultuur. Maar ook verwoordt het heel treffend de verwarring en de moeizame aanpassing van wie plotseling in een totaal andere wereld terechtkomt. Laura Broekhuysens taalgebruik en stijl zijn origineel, soms poëtisch, dan weer filosofisch getint. Ze nemen je moeiteloos mee in haar nieuwe wereld. Als je tenminste empathisch genoeg bent om aan te voelen wat ze niet opschrijft…
—
Laura Broekhuysen (1983) studeerde viool aan het Conservatorium van Amsterdam. Haar debuut, Twee linker laarzen verscheen in 2008. De roman werd genomineerd voor de Selexyz Debuutprijs en voor de Vrouw & Kultuur DebuutPrijs. In 2011 volgde Hellend vlak. Winter-IJsland was één van de 5 genomineerden voor de Bob den Uyl prijs 2017.
Eerder verschenen op https://mijnboekenkast.blogspot.nl/