Over hoe geschiedschrijving werkt
[Recensie] Xerxes in Griekenland is geen geschiedkundig werk, maar een werk over de wetenschap die geschiedenis is, en als dusdanig voorbehouden aan geschoolde experts. Het eindeloos weerleggen van foute interpretaties en oordelen van leken blijft vruchteloos. Daarom besloot Jona Lendering het wetenschappelijk proces achter het vak geschiedenis uit te leggen aan de hand van de Perzische Oorlogen (5de eeuw v.C.). Een prikkelend, de geijkte paden verlatend boek is het resultaat.
De ‘vader van de geschiedschrijving’, de Griek Herodotus van Halicarnassus, interpreteerde de geschiedenis zeer eenzijdig: historische gebeurtenissen zijn een kwestie van actie en reactie, specifiek van de machtigen. Ook voor de hedendaagse geïnteresseerde leek lijkt geschiedenis zo te werken. De Griekse koloniën in Klein-Azië kwamen in opstand tegen de Perzen en kregen steun van hun moedersteden in Griekenland; de Perzen reageerden met een invasie. Na de verloren Slag bij Marathon zon Darius’ zoon Xerxes op wraak en viel opnieuw Griekenland binnen, waarna de Perzen verslagen werden bij Salamis en Plataeae. Tot daar het oppervlakkige verhaal. Lendering graaft dieper en legt zo en passant uit hoe geschiedschrijving werkt. Eén van de echte oorzaken voor de Perzische agressie? Het Perzische Rijk balanceerde op een breuklijn tussen een stammenmaatschappij en een echte staat. Het gezag van de koning was nog niet stevig gegrondvest, rijke aristocraten waren nog te machtig. Om die aristocraten tevreden te houden was geld nodig – veel geld. Die geldhonger was de motor voor de Perzische veroveringsdrang: “Externe agressie betekende buit en buit kocht interne stabiliteit.”
De kern van het boek is een beschrijving van de Perzische veldtocht van 30 augustus tot 5 oktober 480 op basis van een dagboek van de Griekse generale staf. We volgen de Perzische en Griekse troepenbewegingen, diplomatieke manoeuvres en religieuze activiteiten. Lendering gooit overigens graag een stevige knuppel in het hoenderhok. De ingeburgerde 19de-eeuwse interpretatie van de Perzische Oorlogen – een conflict tussen vrijheid en onvrijheid, democratie en dictatuur, ratio en geloof – wordt door hem genadeloos gefileerd. En het idee dat de Griekse overwinning de Westerse beschaving gered heeft? Een Perzische overwinning zou de filosofie, astronomie, geografie en geneeskunde misschien wel een gigantische boost hebben gegeven. De geschiedenis zou eeuwen hebben ingelopen… Een stelling die tot denken aanzet.
De titel Xerxes in Griekenland oogt wat misleidend – de lezer krijgt geen traditioneel geschiedkundig verhaal over de Perzische Oorlogen ingelepeld. Met gigantische eruditie beschrijft Lendering de methode van de geschiedschrijving – kritisch denken, bronnenonderzoek, het inroepen van hulpwetenschappen, en dit alles in een superieur verhaal gegoten en rijkelijk geïllustreerd. Hij weerlegt de mythen die rond deze oorlog geweven zijn en de conclusies die al te lang staande bleven. Uiterst waardevol werk in tijden van fake news!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
Op donderdag 20 mei 2021, 20.00 uur (online) geeft historicus en archeoloog Jona Lendering een inleiding over zijn nieuwe boek hier voor meer informatie.
