Relatie Zen en Christendom volgens Thomas Merton
[Recensie] Thomas Merton staat niet bekend als één van de leesbaarste auteurs, toch is zijn Zen en de gretige vogels een bewonderenswaardig werkje. Hij probeert de verschillen en overeenkomsten tussen Zen en het Christendom te schetsen, waarbij Zen niet per se gelimiteerd is tot Zenboeddhisme. Hij ziet het veel breder. Merton haalt bepaalde thema’s aan om dit te beschrijven. Dat zijn onder andere bewustzijn, mystiek, leegte, paradijs en duivel.
Bewustzijn
Alleen katholieken die nog steeds overtuigd zijn van het belang van christelijke mystiek realiseren zich dat er ook veel geleerd kan worden van de technieken en ervaring van oosterse religie, meent Merton. Het moderne bewustzijn heeft de neiging om de solistische luchtbel van gewaarwording te scheppen, een ego-zelf, gevangen in zijn eigen bewustzijn, geïsoleerd en niet meer in contact met andere zelven, voor zover ze eerder dingen zijn dan personen. Het is een bewustzijn van ‘loslaten’.
Mystiek
De christelijke mystici blijven mysterieuze symbolen, en een uitdaging voor moderne ‘ongelovigen’ op zoek naar een diepere dimensie en bewustzijn. Daar komt dan een verticale lijn bij kijken van het bewegen naar God toe. God wordt daarbij ervaren als ‘Hij die is’. Het nieuwe bewustzijn keert zich van nature naar buiten, naar geschiedenis, gebeurtenis, beweging, vooruitgang..
Leegte
Merton vraagt zich af of het Boeddhisme echt zo leven ontkennend is als het veelal wordt gezien in de westerse samenleving. De christen gelooft dat hij persoonlijk met God verenigd is, en de Zen-beoefenaar interpreteert zijn ervaring als Sunyate, ofwel als de leegte die zich van zichzelf bewust is. Wat leeg is kan vol worden.
In het Christendom staat de objectieve leer voorop, zowel in tijd als in voortreffelijkheid. In Zen heeft de ervaring altijd voorrang. Niet in tijd, maar qua belang. Zen verwerpt elk idee van bovennatuurlijke openbaring. Ervaring echter wordt in het Christendom ook niet verwaarloosd.
De mens
Overeenkomsten tussen Christendom en Zen zouden volgens Merton eerder op het vlak van de theologie moeten liggen, dan van de psychologie of de ascese. Het Boeddhisme en het Bijbelse Christendom hebben eenzelfde kijk op de huidige toestand van de mens. Beide zijn zich ervan bewust dat de mens op de één of andere wijze niet in de juiste relatie staat met de wereld en de dingen daarin.
Paradijs
Paradijs is een plaats op aarde, in de visie van Merton, die meer met het huidige dan met het toekomende leven te maken heeft. Een toestand van vrede en rust. Op dit punt wordt het grote verschil met het Boeddhisme duidelijk. Boeddhisme lijkt leegt, of ‘Nirvana’, als een complete ontkenning van elke persoonlijkheid. Het Christendom daarentegen ziet in de zuiverheid van hart een ‘eenheid van Geest’ een opperste en transcendente verwording van de persoonlijkheid.
De woestijnvaders (kluizenaars die Christus vereerden vele eeuwen geleden door zichzelf af te zonderen in de woestijn), drongen het exclusieve territorium van de duivel binnen, om het paradijs te vernieuwen. Het Boeddhisme heeft een uitgesproken idee over deze persoonlijkheid van de duivel (mara- de verleider).
Zen en de gretige vogels is een boek dat niet eenvoudig in een paar zinnen is samen te vatten, het lijkt meer een verzameling aforismen. De titel gaat terug op een metafoor die vleesetende vogels rond een kadaver ziet cirkelen. Zij strijken erop neer en de doden worden opgeruimd. Zen heeft geen kadaver, zegt Merton, de vogels blijven er boven vliegen, maar gaan al snel weer weg. Dan verschijnt het ‘niets’ en dat is Zen. De vogels hebben dat niet gezien.
Dit is een boek dat geschikt is voor mensen met enige religieuze voorkennis, het bevat vrij veel moeilijke woorden en jargon. Het is al in 1968 geschreven door Thomas Merton, maar zeker nog actueel, omdat religies een eeuwigheidswaarde hebben. Het gaat verder dan de vaak simpele beschrijvingen van Christendom en Zen.
Thomas Feverel Merton was een belangrijk Amerikaans katholiek theoloog, dichter, auteur en sociaal activist. Hij was trappist en monnik in de Abbey of Our Lady of Gethsemani bij Bardstown in Kentucky. Als voorstander van de oecumene trad hij in dialoog met vooraanstaande vertegenwoordigers van andere religies.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
