"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Zij die moet sterven

Zaterdag, 26 oktober, 2019

Geschreven door: David Lagercrantz
Artikel door: Istvan Kops

Vervolg op de Millennium-reeks goed maar niet meesterlijk 

[Recensie] In Zij die moet sterven bevindt Lisbeth Salander zich in Moskou om voor eens en altijd af te rekenen met haar tweelingzus Camilla. Zij is vastbesloten om de rollen dit keer om te draaien en de jager in plaats van de prooi te zijn. Ondertussen wordt Mikael Blomqvist door lijkschouwer Frederika Nyman gebeld, omdat zijn telefoonnummer bij een dode dakloze man is aangetroffen. 

Russische trollenfabrieken

Uiteraard blijken de hieruit voortvloeiende verhaallijnen uiteindelijk iets met elkaar te hebben, al is lang onduidelijk hoe de vork nu precies in de steel zit. In Zij die moet sterven lezen we over Russische trollenfabrieken die fake news produceren, over spionage-intriges in het Himalaya-gebergte en over de vijandschap tussen Lisbeth en haar zus Camilla. 

Emotioneel zwaar beschadigd

Stieg Larsson maakte wereldwijd faam met zijn Millennium trilogie. Helaas stierf Stieg voordat de boeken werden gepubliceerd, waardoor hij het wereldwijde succes niet meer kon meemaken. In de trilogie creëerde hij onder meer het onvergetelijke personage Lisbeth Salander, een emotioneel zwaar beschadigde vrouw met ongekende hack-talenten. Haar vader Alexander Zalachenko is een Russische crimineel en spion die in de jaren ‘70 zogenaamd overliep naar Zweden, maar er ondertussen een eigen geheime agenda op nahield. 

Criminele familie

Sowieso spoorde haar familie voor geen meter. Haar psychopathische broer Ronald Niedermann heeft een medische afwijking, waardoor hij niet in staat is om pijn te voelen. Samen trekken de twee ten strijde tegen Lisbeth, die zelf ook het fysieke geweld niet schuwt. Alsof zoveel criminele familieleden nog niet voldoende zijn, blijkt Lisbeth ook nog een tweelingzus Camilla te hebben, die het eveneens op haar leven heeft voorzien. In de delen 4, 5 en 6 van wat inmiddels de Milleniumreeks ging heten en die allen door David Lagercrantz zijn geschreven, nemen de beide zussen het tegen elkaar op. 

Heaven

Literaire erfenis

Toen bekend werd dat David Lagercrantz de Millennium-serie voort zou zetten en de literaire erfenis van Stieg Larsson op zich zou nemen, waren de meningen daarover nogal verdeeld. De erven Larsson en zijn uitgever vonden dat het commerciële succes van de Millennium trilogie naar meer smaakte. Bovendien was Stieg Larsson al bezig met het manuscript voor een vierde boek en had hij reeds een synopsis klaar voor een vijfde en zelfs een zesde boek. Er viel dus ook op dat vlak wel iets voor te zeggen. 

Rechts-extremisme

Aan de andere kant waren er mensen die vonden dat de serie niet verder commercieel geëxploiteerd mocht worden en dat het sowieso nooit meer hetzelfde zou worden. Stieg Larsson schreef de Millennium-trilogie immers vanuit een bepaalde overtuiging. Hij was een gedreven journalist die voortdurend schreef over het rechts-extremisme in de Zweedse samenleving. Een deel van zijn onderzoekswerk is verwerkt in zijn Millenniumboeken. 

Misstanden aan de kaak stellen

Mikael Blomkvist, één van de andere hoofdpersonages uit de Millennium reeks, is net als Stieg Larsson een geëngageerde journalist, die allerlei misstanden in de Zweedse samenleving aan de kaak wil stellen. Dat engagement was waarschijnlijk de belangrijkste reden waarom de boeken van Stieg Larsson zo enorm veel meerwaarde hadden ten opzichte van de gemiddelde Scandinavische thriller. Diezelfde drive ontbreekt bij Lagercrantz, waardoor de delen 4, 5 en 6 een heel andere en minder urgente lading hebben dan de eerste drie delen van Larsson.

Fragmentarische indruk

In Zij die moet sterven zitten heel wat ingrediënten die niet zouden hebben misstaan in de oorspronkelijke trilogie. Maar het zijn er wat veel voor een boek van nog geen vierhonderd pagina’s. Het verhaal van Zij die moet stervenmaakt daardoor af en toe een wat fragmentarisch indruk. De boeken zijn van Lagercrantz zijn sowieso altijd wat dunner geweest dan die van Larsson en voelen daardoor niet alleen qua volume, maar ook qua uitwerking van de plot compacter aan. 

Rauwheid en boosheid

Daar waar Larsson er niet voor schuwde om de zeshonderd pagina’s te benaderen of zelfs te overschrijden, klokt Lagercrantz zijn boeken in de regel tussen de driehonderd en vierhonderd pagina’s uit. Lagercrantz is een technisch vaardige schrijver, maar hij mist de rauwheid, de boosheid en de maatschappelijke verontwaardiging van Stieg Larsson. Waar Larsson zich nog wel eens ten goede kon verliezen in maatschappelijke misstanden, stipt Lagercrantz ze eigenlijk alleen maar aan. De misstanden staan ten dienste van de plot, maar ze dragen het verhaal niet. 

Confrontatie tussen zusjes

Wie zit te wachten op de finale confrontatie tussen Lisbeth en Camilla, zal geduld moeten hebben. Het plot zit soms nodeloos ingewikkeld in elkaar, heeft de neiging om de vaart uit het boek te halen en heeft lange tijd weinig van doen met de confrontatie tussen de beide zusjes. En dat js toch waar de meeste lezers vermoedelijk op zitten te wachten. 

Opletten geblazen

Na een veelbelovend begin met een intrigerende proloog en een paar meeslepende eerste hoofdstukken volgt een erg lang middenstuk waarin niet bijster veel gebeurt, maar waarbij het door het vele wisselen van verhaallijnen toch vreemd genoeg goed opletten is geblazen. Gelukkig is de uiteindelijke apotheose van Zij die moet sterven weer erg sterk. In één keer is de spanning weer volop aanwezig, maar het eindschot had best wat eerder ingezet mogen worden. 

Op een kier

Lagercrantz laat aan het einde van Zij die moet sterven nadrukkelijk de deur op een kier staan voor een volgend deel. Het schijnt echter het laatste deel in de Millennium reeks te zijn dat door hem is geschreven. De laatste zin uit het boek heeft dan ook een mooie dubbele lading: “Ja, het werd tijd voor iets nieuws.”

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles.

Boeken van deze Auteur: