Realisme vs het imaginaire
Znezanka, ‘Sneeuwwitje’ in het Slovaaks, is het fictie-debuut van Bronja Prazdny (Groningen, 1971). Haar recente familiegeschiedenis is gekenmerkt door, … vluchten, … voor het nazisme en het communisme.
“Ik voel mij anders, ik zie er ook anders uit. Ik vermoed dat dit ook te maken heeft met het feit dat ik Joods ben – maar eigenlijk weet ik helemaal niets van het Jodendom net zoals ik amper iets weet over mijn familie.”
In Vrouwen met autisme (2015).
Znezanka (het hoofdpersonage) is in ‘de Zevende Hemel’: de ‘Prins op het witte paard’, Robert, kruist haar pad, het begin van een onstuimige, lucratieve liefdesrelatie, ..
“En het was wederzijds, dat gekmakende gevoel van zwaartekracht dat je buik ondersteboven keert alsof je met mach 3 over een supersonische Python raast.” Blz. 20
Er is echter een obstakel, een niet te nemen hindernis: Robert is een getrouwde man. Leugens, een dramatische abortus en het eenzijdige, definitieve afhaken van haar droomprins doorprikken haar roze bubbel en maken een eind aan haar gedroomde, harmonieuze leventje. Zij glijdt weg in een imaginaire wereld, een psychische instabiliteit, … Tien jaar is zij een ‘draaideurpatiënt’ van ‘Zonneschild’, een centrum voor geestelijke welzijnszorg. Dan komt de ultieme oplossing: de open confrontatie aangaan met de oorzaak van het onheil dat haar overkomen is, … Robert, docent aan een universiteit aan de Westkust van de Verenigde Staten.
Het wordt een zéér ongewone road-trip. In een gehuurd cabriootje, samen met een toevallige reisgezel, Arend, en zijn zeer ongewone bagage, en haar eigen imaginaire reispartner vat ze de lange tocht, from East to West, aan. Arend beschikt over therapeutische kwaliteiten en een flinke dosis levenservaring. Znezanka ziet haar ultieme doel naderen, de wederzijdse verhalen komen los en haar vastberadenheid neemt toe. Maar, … Penelope, een 17-jarige ‘Sweet Hich Hiker’, met een zeer opmerkelijke en bedenkelijke achtergrond, brengt haar geestelijke toestand ernstig uit balans.
Is Znezanka wel sterk genoeg om de confrontatie met Robert aan te gaan? Heeft ze de juiste beslissing genomen en zal haar keuze probleemoplossend zijn?
Dit is het verhaal van Znezanka, haar verhaallijn, de ik-figuur. Sporadisch wordt haar lijn onderbroken door Arend en Penelope, maar van perspectiefwisselingen is geen sprake: alles leidt naar de ultieme doelstelling van het hoofdpersonage. Bronja is niet overhaast te werk gegaan. Door het gebruik van flash-backs komen de achtergronden van de verschillende personages langzaam maar zeker vrij waarbij de eerder gelegde fundering, de dramatische levensomstandigheden van Znezanka, een stabiele basis blijkt.
Belangrijke facetten in het verhaal worden vaak benadrukt door gebruik te maken van herhalingen.
In 22 vrij korte en getitelde hoofdstukken schrijft de auteur een tot de verbeelding sprekend boek. Daarin herkennen we haar onmiskenbaar verteltalent en de kunst om de lezer alert en attent te houden: Znezanka kruipt onder je huid, blijft aan je kleven.
Haar schrijfstijl, duidelijk, direct en krachtig, rechttoe rechtaan al moet hier vermeld worden dat het regelmatig gebruik van lange zinnen een storend effect kunnen hebben op de vlotheid.
Het aantal personages is tot een minimum beperkt, maar ze zijn zeer nauwkeurig uitgewerkt. Het kleinste rimpeltje, het miniemste sproetje, kan niet ontsnappen aan de aandacht. Je leest niet over, maar je leeft en beleeft het verhaal samen met de vertolkers. Maar het fysieke is misschien zelfs van ondergeschikt belang: veel belangrijker is de psychische toestand van elke reiziger. Bronja laat ons meekijken in de hoofden van haar acteurs. Zo kan de lezer zich een beeld vormen van de innerlijke gemoedstoestand, de oorzaken en de gevolgen van de beslissingen van het individu: niet zo gemakkelijk om te oordelen, beoordelen of, … te veroordelen, …
“Waar ligt de scheidslijn tussen verbeelding en waanzin en wie bepaalt dat eigenlijk?” (achterflap)
De road-trip dwars doorheen The States is niet alleen door de reizigers zeer bijzonder, maar de auteur laat ons kennismaken met de voortdurend wisselende facetten in het voorbijkomende landschap. Bekende, onbekende en desolate plaatsen schuiven achter de ruiten voorbij, een onophoudelijke snelle wisseling van het uitzicht. Misschien wel representatief om de gemoedswisselingen bij Znezanka te benadrukken?
Het zijn geen gemakkelijke thema’s die de auteur durft aan te pakken: het is altijd gewaagd om de sluier van sommige onderwerpen op te lichten.
Zo kaart Bronja onomwonden de situatie aan in de centra voor geestelijke gezondheidszorg, vooral de manier waarop er medisch wordt ingegrepen. De uitdrukking ‘plat spuiten’ komt in het boek meerdere keren aan bod.
Abortus lijkt dan wel een ‘ingeburgerd begrip’ te zijn, toch is conclusie van de auteur hard: de gevolgen zijn fysisch vaak onomkeerbaar en mentaal een psychische instabiliteit veroorzaken, zoals dat bij Znezanka het geval is.
Gekte, waanzin, verbeelding, afwijkend of normaal. Een aantal begrippen die zich ten opzichte van elkaar in een labiele toestand bevinden. De minste trilling, de kleinste beweging of een onverwachte gebeurtenis kan zorgen voor een chaos enerzijds of een hernieuwd evenwicht anderzijds. Het is balanceren op een slappe koord waardoor het vaak moeilijk is om probleemoplossende handelingen te bedenken, formuleren en uit te voeren.
Zelfmoord wordt zeer vaak gekoppeld aan psychische instabiliteit. Vooral Arend heeft hier mee te maken gehad en zijn getuige: de zeer ongewone bagage.
Incest zit toch nog altijd verscholen in een taboesfeer. De auteur laat het zeer confronterend en hard op de lezer afkomen. Toch ben ik van mening dat het betrokken personage en haar naaste omgeving nogal luchtig met dit wansmakelijke thema omgaat.
Rouwen is een zeer intieme en persoonlijke gemoedstoestand. De schrijfster laat hier duidelijk twee verschillende rouwverwerkingen aan bod komen: rouwen om het verlies van een fysiek persoon of rouwen om een persoon waarvan je afscheid neemt voor die ooit fysiek aanwezig was.
Wederzijds begrip is een thema dat als een rode serpentine doorheen het verhaal kronkelt. Niet alleen in dit boek, maar ook in Vrouwen met autisme en Zondagskind, Zondagsleven van Judith Visser is dit een zeer belangrijk thema. Verdraagzaamheid voor mensen in ‘een andere wereld’ zonder te oordelen of te veroordelen.
Bronja’s boek werd aangekondigd als een tragikomisch, modern sprookje. Er zit heel veel diepe tragiek in het verhaal. Het komische moet je als aandachtige lezer tussen de regels proberen te destilleren.
Een modern sprookje zou ik het niet noemen. De titel laat een sprookjesachtig verloop vermoeden en als je de belevenissen van ‘Alice in wonderland’ zou projecteren op de personages tijdens hun road-trip (op het eerste zicht ook allemaal rae snuiters) dan zou je al een stuk in de sprookjeswereld zitten, … Toch misschien wat té ver gezocht.
Bronja Prazdny is er in geslaagd om Arend en Znezanka en nog enkele andere passagiers, ieder met zijn eigen originele verhaal, zijn unieke achtergrond en afkomst, … doorheen Amerika te loodsen, naar de ultieme doelstelling van Znezanka, … Hoe het afloopt, …?
—
Eerder verschenen op Hebban
