"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Zomerhuis met zwembad

Donderdag, 27 januari, 2011

Geschreven door: Herman Koch
Artikel door: Carmen Meuffels

Kochs kunstje, maar dan beter

Eind 2009 won Herman Koch de NS-publieksprijs voor Het diner, een thrillerachtige roman over een misdaad (het in elkaar slaan van een zwerver), de daders (twee jonge jongens), de op de hoogte zijnde maar erover zwijgende medeplichtigen (hun ouders), en vooral over de vraag: Wat doe je in zo’n geval? Wat is juist? Wat is fout? Bestaan ‘juist’ en ‘fout’ überhaupt, of is hun betekenis aan omstandigheden onderhevig? Kochs nieuwe roman, Zomerhuis met zwembad, roept ook dergelijke vragen op. De situatie is weliswaar anders (met een verkrachting van een jong meisje en een arts die een medische ‘fout’ maakt), maar wederom is het de moraal die in twijfel wordt getrokken. Kochs kunstje is bekend, maar daarom niet minder effectief. Wat in Het diner werkte, doet dat in Zomerhuis met zwembad ook. En dan beter.

‘Het is nu alweer anderhalf jaar geleden dat Ralph Meier opeens in mijn wachtkamer zat.’ Zo begint het relaas van huisarts Marc Schlosser, die voor het Medisch Tuchtcollege moet verschijnen om zich te verantwoorden voor de dood van de befaamde acteur Ralph Meier. Marc is niet van plan te bekennen, hoewel al gauw vaststaat dat hij wel degelijk gedaan heeft wat hem verweten wordt.

Maar waarom? Is het omdat hij jaloers is op Ralphs bekendheid en het gemak waarmee hij sociale contacten onderhoudt? Of omdat hij er niet tegen kan hoe Ralph zonder enige schaamte naar zijn vrouw Caroline kijkt, ‘als iets eetbaars waar het water hem bij in de mond liep’? Daarvan is Marc absoluut niet gediend: ‘Hij had ook zijn gulp kunnen losmaken en tegen mij aan kunnen gaan staan pissen. Dat had geen wezenlijk verschil gemaakt.’

WEERZINWEKKENDE MANNEN

De sarcastische humor, die in Zomerhuis met zwembad in het begin volop aanwezig is en gedoseerd afneemt naarmate de gebeurtenissen ernstiger worden, is soms behoorlijk grof, en sluit zo goed aan bij Marcs onsympathieke en onberekenbare karakter. Deze huisarts, die twintig minuten per patiënt reserveert maar de tijd opvult met zogenaamde aandacht (‘met de illusie van aandacht, kan ik beter zeggen’), wordt wel boos op Ralph wanneer deze naar Caroline kijkt, maar deinst er zelf niet voor terug Ralphs vrouw Judith het hof te maken, ook al vergeet hij haar naam tot twee keer toe:

‘Judith, sprak ik mezelf in gedachten toe. Judith. Ik zal eerlijk zijn. Toen ze me een hand gaf en haar naam noemde, keek ik naar haar zoals iedere man naar een nieuwe vrouw kijkt die voor het eerst zijn blikveld binnenloopt. Zou je het ermee kunnen? dacht ik terwijl ik haar in haar ogen keek. Ja, luidde het antwoord.’

Het blijft niet bij kijken: Marc besluit in te gaan op Ralphs uitnodiging om hen te komen opzoeken in zijn zomerhuis met zwembad en lokt, onder het voorwendsel dat ze met zijn viertjes gaan kamperen, zijn eigen vrouw en twee dochters, Julia en Lisa, mee. Bij het zomerhuis begint Marc een weinig liefdevolle affaire met Judith. De manier waarop hij zonder enige gewetenswroeging liegt tegen zijn gezin, elke situatie manipuleert en hoog opgeeft van zijn kennis over wat vrouwen willen (‘een halve verkrachting, dat vinden vrouwen altijd leuk’), roept weerstand op.

Ook Ralph, een gewelddadige man met overgewicht die verlekkerd naar elke vrouw kijkt (en niet alleen naar vrouwen- ook jonge meisjes vallen ten prooi aan zijn wellustige blikken), is een afstotelijk personage. En tevens degene die als hoofdverdachte beschouwd wordt wanneer de veertienjarige Julia op een avond op het strand verkracht wordt.

Ook Marc verdenkt Ralph onmiddellijk, ook al was hij ten tijde van de verkrachting niet eens in de buurt. Alex, zijn oudste zoon, was er wel. Maar hij is juist degene die hulp is gaan halen. De verkrachting van Marcs dochter is het begin van een uitputtende zoektocht naar de dader, een zoektocht waarin we door het gebrek aan een alwetende verteller volkomen afhankelijk zijn van de vermoedens van een alsmaar wanhopiger wordende vader. Terwijl de reconstructies, kruisverhoren en speculaties elkaar opstapelen, voelen we ons na de zoveelste tegenstrijdige aanwijzing exact hetzelfde als hij: ten einde raad.

VAN DADER TOT SLACHTOFFER

Daardoor verandert gaandeweg ons beeld van hem: hij mag als huisarts dan huichelachtig zijn, als echtgenoot overspelig en als minnaar ongeïnteresseerd, maar als vader zet hij, overtuigender dan Paul uit Het diner, het geluk van zijn kind op de eerste plaats. Dat maakt hem niet alleen tot een innemender, maar ook tot een levensechter personage. Niet alleen Marc, maar ook alle andere personages worden door Koch waarheidsgetrouw geportretteerd in zowel innerlijk als uiterlijk, zo ook Ralphs zoon Alex: ‘Het was een niet onknappe jongen met blonde krullen en een al behoorlijk zware stem voor zijn leeftijd. In al zijn bewegingen, zowel in zijn manier van lopen als in het tempo waarin hij zijn hoofd omdraaide om je aan te kijken, zat iets bestudeerds langzaams, alsof hij een vertraagde, een slowmotionversie van zichzelf probeerde te spelen.’

Om het verhaaltempo te vertragen en de spanning op te voeren, draaft Koch soms ietwat door in het geven van medische uitleg. Dat begint op een gemakkelijk te doorzien schrijverstrucje te lijken. Toch is het niet zelden interessant, en wijst het opstekende ongeduld erop dat de auteur wel degelijk in zijn opzet slaagt: Zomerhuis met zwembad is spannend.

KOCHS KUNSTJE, MAAR DAN BETER

In zijn nieuwe roman doet Koch wat hij eerder in Het diner ook al deed: morele kwesties aansnijden, vragen oproepen die geen van alle eenduidig beantwoord kunnen worden en zijn lezers de vrijheid gunnen om zelf na te denken door continu alle opties open te houden. Het verschil, en de reden waarom Zomerhuis met zwembad beter is dan zijn voorganger, is de manier waarop Koch met morele vraagstukken omgaat: in zijn nieuwste roman zijn het er niet alleen méér en interessantere dan in Het diner, maar worden ze bovendien subtieler gebracht.

Is wat Koch doet een kunstje? Misschien, maar dan wel een kunstje dat hij als geen ander beheerst en dat hij, zo bewijzen zijn genreoverschrijdende romans, telkens vakkundiger en geloofwaardiger uitvoert.


Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Eindelijk oorlog

Eten met Emma

Het diner

Auteur:
Herman Koch
Categorie(ën):
Literatuur