Als het verleden een last wordt
Zondagavond van Vonne van der Meer wortelt in de Tweede Wereldoorlog. Bijna onvermijdelijke thema’s als moed, lafheid, waarheid en leugen komen dan ook aan bod: Robert Blauwhuis gaat zijn hele leven gebukt onder een leugen, die pas uitgesproken wordt als dat leven ten einde loopt. De twee vrouwen op wie de leugen betrekking heeft, buigen zich over zijn ziekbed en praten het uit. Het verhaal is goed opgebouwd, subtiel uitgewerkt en het pièce de résistance – het litteken als leugen – is een mooie metafoor voor iemand die lang moet boeten voor een moment van zwakte.
Robert is een soort oorlogsheld. Hij heeft namelijk als tweeëntwintigjarige student baby Mila per trein naar een onderduikadres gebracht. Op station Naarden-Bussum strandde hij met Mila, waar twee Duitsers de baby wilden meenemen. Maar Robert was moedig, redde Mila en bracht haar veilig naar het onderduikadres. Hoe precies weet niemand, maar een rafelig litteken over zijn rechterwang laat zien dat hij zijn eigen welzijn in de waagschaal heeft gelegd voor de baby.
Sinds zijn vrouw overleden is, woont hij alleen in zijn appartement in Amsterdam. Gelukkig bezoekt zijn dochter Freeke hem elke zondagavond. In de oorlog was ze verwekt; Roberts vrouw had net verteld dat ze zwanger van haar was toen hij zijn oorlogsdaad ging stellen met het wegbrengen van Mila. Een bizarre samenloop van gebeurtenissen, zoals later blijkt.
Mila heeft later Robert opgespoord en ook zij ziet hem regelmatig, maar niet als dochter. Tussen hen hangt een onderhuidse erotische lading, die op een avond tot uiting komt als ze elkaar kussen. Verder dan dat komt het niet. Roberts geweten zit in de weg: hij moet nu de waarheid vertellen aan Mila. Hij had haar verraden.
‘Ik zit daar op mijn hurken, over mijn rugzak gebogen, als er twee Duitsers de wachtkamer binnenkomen. Ik moet mijn persoonsbewijs laten zien… De oudste van de twee, een officier, wijst naar jou. Ik zie zijn mond bewegen maar begin te klappertanden, zo hard dat ik hem amper versta. Hij herhaalt zijn vraag: “Ist das Ihr kind?”
[…]
Ik schud van nee.
“Sie sind also nicht der Vater?”
“Nein.”
[…]
“Wissen Sie wessen Kind das ist?”
“Nein, keine Ahnung.”’
Van der Meer werkt in het boek naar deze confrontatie toe alsof er een onmenselijk dramatisch dieptepunt volgt. Dat valt eigenlijk tegen. Goed, het is niet fraai dat Robert Mila verraadt, maar tegen de achtergrond van de oorlog (waar nog veel gruwelijker dingen gebeuren), voelt het een beetje als een anticlimax. Dat maakt het verhaal iets minder sterk, zeker in het licht van het vervolg.
Door een gelukkig toeval (of een wonder) loopt het namelijk toch goed af en wordt Mila gered. Het is een schokkende bekentenis voor Mila, zeker als hij daarna vertelt dat zijn litteken, hét bewijs dat hij voor haar had gevochten, ook niet is wat het lijkt. Maar de schok komt voor Freeke pas aan het ziekbed van Robert – hij is in een coma geraakt -, als Mila haar voor het eerst vertelt dat Robert voor zijn ‘eigen’ baby’tje, Freeke, koos. Nu moeten zij, wier levens elkaar leken uit te sluiten, het uitpraten, terwijl ze wachten tot Robert bijkomt – of niet.
‘Een meubel verschuift, wordt verschoven, daar, naast hem. Een tafel… nee, het is lichter, een kruk of een stoel. Even zien. Zijn ogen blijven dicht. De duisternis waaruit hij ontwaakte, dacht te ontwaken, is er nog steeds. ..
Geschuifel… Zeil of linoleum. Maar in zijn slaapkamer ligt vaste vloerbedekking… Daar is hij dus niet. Naast zijn andere oor, in zijn oorschelp lijkt het wel, wordt iets neergezet.’
Zo beschrijft Van der Meer de comateuze maar lucide toestand van Robert. Met een lichte pen en toch de accenten perfect getimed, zonder overbodige woorden. Zo verbindt ze ook op de haar kenmerkende, bijna achteloze manier de levens van de personen. Net zoals ze deed in Eilandgasten. Aan de hand van een fraai gegeven – de vermeende oorlogsheld – laat ze Robert worstelen met schuld en boete, waarheid en leugen. Niet alleen zijn leven, maar ook dat van zijn dochter en van het geredde meisje, zijn naar dat ene moment in de oorlog gevormd. Misvormd, beter gezegd, door zijn jarenlange leugen, een verleden zwaar als een molensteen.
Voor het eerst verschenen op Bazarow. Ook verschenen op Nico’s recensies.
