Het gesluierde verzet in de Belgische kloosters
De schrijvers
[Recensie] Zusters in oorlog is het werk van vier historici, allen gespecialiseerd in de Belgische sociale en religieuze geschiedenis van na 1800. Hermans werkt bij het katholieke documentatiecentrum aan de Leuvense universiteit, waar Suenens vooral thuis is in het kloosterleven. Christens weet veel van de positie van nonnen in het Vlaamse onderwijs en Vandenberghe doet onderzoek naar de rol van vrouwelijke religieuzen in de zorg en missie.
De thematiek
Bij het woord ‘nonnenklooster’ denkt u misschien meteen aan een oord waar u niet wilt zijn, met al die gruwelverhalen over onvoorwaardelijke gehoorzaamheid, ongehuwde moeders die gedwongen werden hun baby af te staan, kinderlijkjes in een put… Geen wonder dus dat de vrouwenkloosters tegenwoordig bijna allemaal leegstaan. Dat was vlak voor de Tweede Wereldoorlog wel anders, met name in het katholieke België, waar toen zo’n vijftigduizend vrouwen de kloosters bevolkten. Ze vulden daar hun dagen niet alleen met zwijgen en bidden, maar werkten ook veel in het onderwijs en de zorg. Maar wat gebeurde er tijdens de bezetting achter de kloostermuren? Wat schreven de zuster-kroniekschrijfsters daarover op en wat kan de rap krimpende groep van inmiddels hoogbejaarde betrokkenen daar nog over vertellen?
Hoe afzijdig sommige kloostergemeenschappen ook leefden, de oorlog hakte er ook bij de nonnen in. Bijvoorbeeld omdat hun klooster in de frontlinie lag en ook hun buurtgenoten (soms tevergeefs) in hun vaak grote kelders kwamen schuilen. Omdat ze opeens moesten evacueren, met leerlingen, zieken, bejaarden en al. Of maar even plaats moesten maken, omdat hun gebouwen zo geschikt waren als militair hospitaal of hoofdkwartier. Er dus maar tegen moesten kunnen dat er vloekende en halfblote soldaten door de kloostertuin banjerden. Er is een pak schokkende, ontroerende, sluwe, tragische, indrukwekkende, soms zelfs grappige verhalen over te vertellen. Zoals over wat je allemaal onder een habijt kon verstoppen of hoe de clarissen in Sint-Truiden elf keer na elkaar ter communie gingen om alle hosties uit handen van de vijand te houden. Of over hoe het de zusters in Eeklo uitdrukkelijk verboden werd de bevrijders te verwelkomen met vreugdekreten: een ingetogen applausje en het Te Deum paste beter bij hun waardigheid.
Opvallendste stelling
Het spannendste hoofdstuk van dit boek gaat natuurlijk over hun rol in het verzet. Zo hebben er heel wat mensen verstopt gezeten bij de nonnen, wier geoefende zwijgzaamheid daarbij goed van pas kwam. Onder de onderduikers waren ook veel Joodse kinderen, die niet opvielen in de wees- en kindertehuizen, zeker als ze een christelijke naam kregen, gedoopt werden en mee moesten doen aan misvieringen. Bekeringsdrift? Of gewoon een slimme dekmantel vanuit oprechte barmhartigheid, waarvoor 64 Belgische kloosterzusters naderhand terecht erkenning kregen van Yad Vashem.
Mooiste woorden
Het heeft met de oorlog niets te maken, maar als kind van boven de rivieren werd ik heel vrolijk van de luisterrijke namen van sommige zustercongregaties. Zoals die van de Allerheiligste Verlosser, van het Heilige Hart van Jezus en Maria en (de allermooiste) die van Onze-Lieve-Vrouwe van Zeven Weeën.
Redenen om dit boek niet te lezen
Natuurlijk kan in 175 pagina’s nieuw onderzoek niet alles afdoende worden besproken. Maar het pijnlijke getouwtrek om ‘van wie’ de ziel was van de Joodse onderduikertjes wier familie nooit meer terugkwam, wordt helaas weggemoffeld in een eindnoot, waarbij de waarheid veel te gemakkelijk in het midden wordt gelegd.
Redenen om dit boek wel te lezen
Hulde voor dit onderzoek dat net op tijd heeft vastgelegd hoe een groep katholieke vrouwen in stilte en anonimiteit het hunne hebben gedaan tijdens de zwartste dagen van de Europese geschiedenis. En herinnert u zich nog hoe in ‘Allo ‘Allo Britse piloten als nonnen vermomd naar Engeland probeerden te ontkomen? Waargebeurd. Al liep het in werkelijkheid helaas slecht af.
—
Eerder verschenen in Trouw en op Marijke Laurense
