Nederland in oorlogstijd
[Recensie] “Wat bezielt iemand om de geschiedenis van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog in één deel samen te vatten?” Met die vraag opent dit boek die de auteur vervolgens probeert te antwoorden. Hij bespreekt in de inleiding diverse bekende boeken, films en tv series.
Historicus Han van der Horst heeft niet de pretentie nieuwe feiten of een andere visie te bieden. Zijn bedoeling is een toegankelijk overzicht bieden: “Die krankzinnige tijd wil dit boek in beknopt bestek beschrijven zodat mensen van nu een meer gefundeerd oordeel kunnen vellen over zaken van heden en verleden”.
Dat is een loffelijk streven in dit jaar van herdenken. Toch rijst de vraag of dergelijke werken al niet eerder zijn geschreven. Ik denk aan de toegankelijke boeken van Ad van Liempt: De oorlog (2009) en de serie Leven in bezet Nederland waarvan de afgelopen jaren steeds een deel verscheen dat aan een oorlogsjaar was gewijd, voorzien van vele illustraties. Dit voorjaar verscheen het deel over 1945 en is er nu ook een verzamelband verschenen.
Voegt dit boek dan nog iets toe aan deze en andere boeken? Naar mijn indruk niet. Het is zeker een mooi overzicht van wat er in Nederland gebeurde gedurende de Tweede Wereldoorlog. De auteur begint met een tijdsbeeld van de samenleving en benoemt ook alledaagse zaken als populaire liedjes. Voor Joodse vluchtelingen wordt kamp Westerbork gebouwd. Interessant is de beschrijving van het materieel waarover het Nederlandse leger destijds beschikte. De auteur neemt hier stelling en erkent dat het allemaal te weinig was en merkt tegelijk op: “Maar de uitrusting was niet zóveel slechter dan die van de Duitse vijand”, pagina 51. Opvallend is het feit dat al voor de oorlog 6 Nederlandse schepen door Duitse aanvallen tot zinken werden gebracht en markant is ook de waarschuwing van majoor Sas uit Berlijn op 9 mei 1940: “Morgenvroeg bij het aanbreken van de dag. Sterkte”, pagina 57.
Vervolgens komt de inval – Fall Gelb noemden de Duitsers die – ter sprake, het bombardement op Rotterdam waar men op 16 mei al met puinruimen begon, de installatie van Seyss-Inquart om maar iets te noemen.
Het bedrijfsleven bloeit aanvankelijk vanwege Duitse opdrachten; bonkaarten worden ingevoerd. Wilhelmina begint op 28 juli 1940 met haar toespraken op Radio Oranje.
Boeiend is de beschrijving van het stapsgewijze proces waarop Joden hun rechten verliezen en steeds meer worden geïsoleerd. Naar aanleiding van de Februaristaking concludeert Van der Horst: “De Duitsers trokken uit de Februaristaking een belangrijke les: in Nederland kon je de eliminatie van het jodendom beter geruisloos ter hand nemen”, pagina 143. Minder bekend maar markant is de pro-duitse manifestatie met 50.000 mensen op het museumplein in Amsterdam op 27 juni 1941.
Hoofdstuk 6 Nazi-Nederland beschrijft de toenemende invloed van de bezetting met anti-joodse maatregelen, groeiend verzet en het onderduiken van 28.000 Joden. Het klimaat is dan ook grimmiger geworden en dat is ook in de economie merkbaar: “In het derde kwartaal van 1944 viel er nog maar 40 procent te consumeren van wat voor het uitbreken van de oorlog normaal was”, pagina 212.
Ook de gevolgen van de bouw van de Atlantikwall en de bombardementen van tal van Nederlandse steden komen ter sprake.
Wanneer na D-day de geallieerden oprukken, komt de bevrijding in zicht: “In werkelijkheid moest de zwaarste periode van de bezetting nog beginnen. Nederland leed verreweg de meeste oorlogsschade in de negen maanden dat het front zich door het land slingerde”, pagina 251. De vaak moeizame bevrijding komt aan de orde met Dolle Dinsdag, Market Garden, de Slag om de Schelde.
In de allerlaatste fase rest de Festung Holland: het westelijke deel van Nederland dat nog in Duitse handen is en waar de overgave na de capitulatie plaatsvindt.
De periode na de bevrijding krijgt ook aandacht: de eerste berichten uit de concentratiekampen, maatregelen voor economisch herstel, zuivering van de media, het tientje van Lieftinck, de bijzondere rechtspleging.
De beschrijving van het hoofdstuk over Nederlands-Indië heeft een duidelijk kritische ondertoon. Opvallend is dat er ook een hoofdstuk aan Suriname en de Antillen is gewijd, iets dat niet vaak voorkomt. Een hoofdstuk over het ontstaan van de NAVO en de Raad van Europa sluit dit boek af.
Wie in één boek een goed overzicht wil hebben van gebeurtenissen in ons land gedurende de Tweede Wereldoorlog en verder nog weinig heeft gelezen, vindt in dit boek een goede gids die alles in grote lijnen beschrijft.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
