"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

1924

Woensdag, 8 maart, 2017

Geschreven door: Peter Ross Range
Artikel door: Jonas Vandroemme

Peter Ross Range ontleedt het kanteljaar van Adolf Hitler

[Recensie] “Hoe het mogelijk is geweest dat Hitler aan de macht kwam, is nog altijd de voornaamste vraag van de Duitse geschiedenis van de negentiende en de twintigste eeuw, zo niet van de hele Duitse geschiedenis”, schreef de Duitse historicus Heinrich Winkler in 2000.

Met 1924: het kanteljaar van Hitler bijt Peter Ross Range zich vast in precies deze vraag. Hij stelt de lens scherp op een specifieke periode in het leven van de nazileider: de maanden die hij doorbracht in de gevangenis van Landsberg, naarstig schrijvend aan zijn blauwdruk voor de strijd tegen het Jodendom en het bolsjewisme: Mein Kampf. Volgens Range was dit het cruciale jaar in Hitlers mars naar de macht.

De reconstructie van Range begint echter al in 1923, bij de zogenoemde Bierkellerputsch. Op de avond van 8 november drong de toen 34-jarige Hitler samen met een groep gewapende nationaalsocialisten – waaronder Hermann Göring – een overvolle bierhal in München binnen om een politieke bijeenkomst te verstoren.

Hitler loste een schot in het plafond en onderbrak zo de toespraak van Gustav von Kahr, het hoofd van de Beierse regering. Geïnspireerd door Mussolini’s Mars op Rome het voorgaande jaar, klom hij op een stoel en riep de aanwezigen op tot een omverwerping van de regering in Berlijn.

Bergen

Met deze gewaagde zet hoopte de NSDAP-leider een ‘nationale revolutie’ op gang te trekken en de Weimar republiek te beëindigen, maar de putsch mislukte schromelijk. Hitler en de zijnen kregen niet voldoende steun en uiteindelijk konden politie en leger de staatsgreep de kop indrukken. Tijdens een vuurgevecht kwamen 14 putschisten, 4 politiemannen en één onfortuinlijke voorbijganger om het leven. Hitler kon ontkomen, maar werd enkele dagen later gearresteerd. Later zou hij de gefaalde putsch zelf als ‘nuttig’ omschrijven:

“Politiek gaat niet over voorstellen en programma’s, maar over het lange, taaie werk om mensen zover te krijgen dat ze een bepaalde persoon gelijkstellen met een politiek idee. En daarom was ook de putsch in sommige opzichten nuttig voor onze beweging. Niemand kan nu nog beweren dat ik onbekend ben, en dat geeft ons een basis om opnieuw te beginnen.”

Hoogverraad

Samen met een schare andere nazi’s – waaronder de in Duitsland legendarische WOI-generaal Erich Ludendorff – werd Hitler aangeklaagd voor hoogverraad. Het daaropvolgende proces in München vormt een belangrijk onderdeel van het boek: met oog voor detail reconstrueert Range hoe Hitler de rechtszaak behendig omtoverde tot één grote propagandashow in zijn voordeel.

Dat de voorzittende rechter Georg Neithardt zelf een overtuigde nationalist was, hielp allicht. Neithardt stelde zich opvallend toegeeflijk op en gaf de hoofdbeklaagde meermaals vrije baan voor urenlange tirades in de rechtszaal. Als geslepen redenaar klaagde Hitler herhaaldelijk de ‘schande van Versailles’ en het ‘joods-bolsjewistische complot’ aan, en bespeelde zo handig het Duitse revanchisme.

Linkse journalisten en juristen noemden het proces een gênante vertoning voor het hele Duitse rechtssysteem, maar het theater werkte: de samenzweerders kregen zeer lichte straffen. Hitler werd veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf, maar zou daarvan slechts dertien maanden uitzitten. En nog belangrijker: de toekomstige führer had zijn politieke waanbeelden uitvoerig aan pers en publiek mogen uiteenzetten en had nationale bekendheid verworven.

In de gevangenis van Landsberg genoot Hitler een mild regime. In een rustige, geriefelijke kamer had hij alle tijd om te lezen, te schrijven en te keuvelen met medeveroordeelden, zoals zijn latere plaatsvervanger Rudolf Hess.

Het jaar in gevangenschap liet Hitler toe om zijn politieke dogma’s te structureren en op papier te zetten in Mein Kampf. Volgens Range was het in deze periode dat de racistische herrieschopper zichzelf begon te beschouwen als de uitverkorene messias die het Duitse volk moest redden:

“Terwijl hij doende was de ruwe brij van zijn politieke instincten om te vormen tot een samenhangende, zij het steeds breedsporiger doctrine, transformeerde Hitler zichzelf tot zijn eigen getrouwste gelovige.”

1924 is een zorgvuldige reconstructie van de putsch, het proces, de gevangenisjaren en de totstandkoming van Mein Kampf. In een overtuigend en meeslepend verhaal schetst Range het cruciale belang van deze periode in Hitlers machtsgreep. Aan de hand van uiteenlopende ooggetuigen en anekdotes schetst hij een gedetailleerd beeld van de verwaande führer in wording. Op de vraag hoe het mogelijk is geweest dat Hitler aan de macht kwam, zal je geen sluitend antwoord vinden. De vraag van Heinrich Winkler zal wellicht nooit volledig beantwoord worden.

Wat het boek wél duidelijk maakt, is dat we ons moeten hoeden voor emotionele en schreeuwerige politici die eenvoudige oplossingen claimen te hebben voor complexe maatschappelijke problemen. Dat we ons niet mogen laten bespelen door politieke beunhazen die spreken in boutades en geen kans onbenut laten om hun versie van de Lügenpresse op de korrel te nemen. Zoals de Spaans-Amerikaanse filosoof George Santayana het verwoordde: “Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd ze te herhalen.”

Eerder verschenen op https://vreemderdanfictie.be/