Hoe maak je filosofie behapbaar?
[Recensie] Een inleiding in de filosofie schrijven is moeilijk om een aantal redenen. Ten eerste is het vakgebied enorm breed. Het beslaat alles van ethiek tot metafysica tot taal en politiek. Waar trek je de grens? Ten tweede is de filosofie ontzettend oud. De meeste filosofiegeschiedenissen beginnen bij de Grieken. En anders dan bij andere vakgebieden, moeten ze ook haast wel. Want de filosofische overpeinzingen van Plato en Aristoteles zijn in belangrijke mate nog steeds relevant voor ons, anders dan bijvoorbeeld hun natuurkundige beweringen.
Ten derde – en dit is misschien wel het meest problematische punt – is het helemaal niet duidelijk wat filosofie is. Er zijn boeken volgeschreven over de vraag wat filosofie is. En terecht, want je kunt over vrijwel alles filosoferen. Hoe maak je zo’n vakgebied behapbaar?
Gerbert Faure heeft voor zijn Basisboek Filosofie een hoop knopen door moeten hakken. Het eerste dat hij liet vallen, is het onhaalbare ideaal van volledigheid. Ten eerste heeft hij niet geprobeerd om alle canonieke filosofen uitgebreid te behandelen. Zwaargewichten als de al eerder genoemde Plato en Aristoteles komen uitgebreid aan bod, net als Descartes, Hume, Kant en Nietzsche. De sofisten en Berkely komen er wat schetsmatiger van af in prikkelende kaders.
Ten tweede heeft Faure niet geprobeerd om alle subdisciplines van de filosofie te behandelen. Zijn boek is gestructureerd naar de drie essentiële filosofische vragen van Immannuel Kant: “Wat moet ik doen?”, “Wat is de mens?” en “Wat kan ik kennen?” Het boek behandelt dus respectievelijk de ethiek, de wijsgerige antropologie en de epistemologie. Dat zijn naar hun aard zware onderwerpen, maar Faure maakt de thematiek behapbaar met een prettige schrijfstijl. Bovendien geeft hij veel concrete voorbeelden om de abstracte filosofische bespiegelingen handen en voeten te geven.
Hoewel Basisboek Filosofie een thematische opzet kent, is de invulling van Kants vragen toch voor een groot deel historisch van opzet. De antwoorden op deze vragen zijn geen van de geschiedenis losgezongen bespiegelingen. Ze worden behandeld door individuele filosofen aan het woord te laten, tegen de achtergrond van hun tijd. Het laatste deel kent zelfs een uitgebreide inleiding in de opkomst van de moderne natuurwetenschappen. Deze achtergrondinformatie is essentieel om te begrijpen waarom Descartes zijn beroemde twijfelexperiment ontwikkelde, heeft Faure goed begrepen. Hoewel het goed mogelijk is om het cogito ergo sum in abstracto te behandelen, heeft Faure de juiste keuze gemaakt door dit in een historische context in te bedden.
Filosofie begint bij verwondering, zei Aristoteles. Het oproepen van verwondering is dan ook het belangrijkste wat een inleiding in de filosofie moet doen. Een kniesoor zeurt over het ontbreken van zijn stokpaardje – of dat nu een specifieke filosoof of een filosofische vraag is. In de beperkte ruimte van Faures lichtgewicht inleiding – 200 pagina’s – is het nu eenmaal onmogelijk om alles te behandelen. Belangrijker is om de nieuwsgierigheid te prikkelen, de lezer te stimuleren verder te willen denken. Faures toegankelijke inleiding slaagt daar glansrijk in.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De leesclub van alles
