Een duistere zwanenzang
Chinchilla song klinkt als de titel van een luchtige roman over een exotisch tropenleven. En de achtergrond van de schrijver ervan, in 1966 geboren in het Spaanse Benidorm, doet opgewekte anekdotes over de Spaanse costa vermoeden.
Maar vanaf de eerste bladzijden word je van al je illusies beroofd. Het verhaal blijkt zich namelijk af te spelen in een Vlaams provincieplaatsje waar de grijsgrauwe wolkenlucht nooit uit lijkt op te trekken. Net zoals de hoofdpersoon Michael geen moment verlost wordt van een zware emotionele last die op zijn schouders drukt. Eén van de oorzaken daarvan is de dood van zijn vader, zoals we in de openingspassage al lezen:
‘Vandaag is Emmanuel gestorven. Net zoals gisteren en alle andere dagen sinds zijn dood.’
Wat na dit droefgeestige intro (of iets in die richting, met een mooi bijvoeglijk naamwoord erbij wat naar de vorige alinea verwijst)volgt is niet zomaar een willekeurige dag uit Michaels leven, want het zal zijn allerlaatste worden. Hij heeft Allerzielen uitgekozen om een kabel te kopen, daar de hele dag mee rond te zeulen om het uiteindelijk ’s nachts ten nutte te gaan maken.
Zijn laatste etmaal beleeft Michael erg bewust. Hij observeert nadenkend het kerkhof waar hij bloemen komt leggen en het gedrag van zijn moeder bij wie hij voor het middageten aanschuift – schorseneren, zijn favoriete gerecht. En alles wat hij waarneemt brengt hem terug naar zijn verleden, doet hem momenten uit vroegere jaren weer ervaren, tot de meest beslissende en pijnlijkste aan toe. De roman is de neerslag van die ene dag, verweven met herinneringen en associatieve gedachtesprongen.
Alles wat je stap voor stap van Michael te weten komt maakt de lucht zwaarder en de sfeer drukkender. Zo is er Benny, een jongen van ongeveer dezelfde leeftijd die – omdat hij altijd een mes met zich meedraagt – door de gemeenschap als een gevaarlijk figuur wordt beschouwd maar voor wie Michael desondanks een onveranderbare obsessie koestert. Want Benny blijkt zo nu en dan ook een heel tedere en zachtaardige jongen te kunnen zijn, en daar klampt Michael zich onherroepelijk aan vast.
Maar er is ook het leven van de schrijver zelf dat moeilijk los te laten is. Lipp schreef Chinchilla song, zijn debuut, terwijl hij in de gevangenis zat wegens moord. Nu kunnen literatuurtheoretici natuurlijk zeggen dat je een boek niet mag beoordelen met biografische kennis van de schrijver in je achterhoofd, maar als je weet hebt van iets extreems als doodslag is het haast onmogelijk een roman los te koppelen van zijn auteur.
Ook vanwege het feit dat Chinchilla song lijkt gebaseerd op enkele autobiografische gegevens (de dood van de vader, bijvoorbeeld), nodigt het boek uit tot een reflectie over het ‘moordenaarswezen’. Welke gedachten dolen er rond in de psyche van iemand die tot zoiets in staat is? Zonder dat je er als lezer enige invloed op kunt uitoefenen, ga je in de tekst op zoek naar sporen die tot het antwoord kunnen leiden.
En daar biedt de roman ruimschoots aanknopingspunten voor. Het is immers geen oppervlakkige vertelling van gebeurtenissen. Ook is het geen maatschappelijk getinte Vlaamse literatuur à la Louis Paul Boon of Hugo Claus – of, recenter, Geertrui Daem of Dimitri Verhulst. Veeleer gaat het in Chinchilla song juist om het ontdekken van iemands innerlijk, om het bespreekbaar maken van abstracte begrippen als verlies, onmacht en schuld. Dit doet hij in een doordachte stijl die getuigt van schrijftalent. Het plot en de setting zijn hierbij slechts omhulsels die, hoewel op zich niet bijster interessant, het geheel een concrete vorm verlenen.
In een interview op zijn website zegt Lipp: ‘Zolang ik vrij was, was ik een heel onrustige man. Ik zocht alles buiten mezelf. Ik gaf anderen voortdurend de schuld. (…) Ik was altijd aan het vergelijken. Ik nam mezelf helemaal niet waar. Alleen mijn omgeving.’ Dit is ook wat Michael ervaart. Hij noemt zich ergens een man zonder eigenschappen ‘die alleen maar in het gezicht van een ander zichzelf zag’. In dergelijke bespiegelingen en in het voelbaar maken van zulke ervaringen ligt de kracht van Chinchilla song. Emoties staan constant op de voorgrond, al blijven ze raadselachtig en ongrijpbaar en vragen ze alsmaar je aandacht om ze te proberen te begrijpen. Precies zoals in de echte wereld.
