Risicovolle maar geslaagde lancering naar de top
“Over de doden praten we niet, die gedenken we,” (p.117).
[Recensie] Deze quote, vooral het woordje ‘praten’ zegt veel, zo niet alles over de sfeer die er heerst in dit debuut van Marieke Lucas Rijneveld (Nieuwendijk, 20 april 1991). Zij verwierf bekendheid met haar dichtbundel Kalfsvlees (2015). Maar met haar debuutroman De avond is ongemak scheerde zij de hoogste toppen. Als eerste Nederlandstalige auteur was zij de laureate van de Booker International Prize, samen met vertaalster Michele Hutchison, voor The Discomfort of Evening. Ondertussen verscheen haar tweede dichtbundel Fantoommerrie (2019) en haar tweede roman Mijn lieve gunsteling, een boek waar iedereen na haar romandebuut reikhalzend naar uitgekeken heeft.
Het is een hard leven op de boerderij maar het gereformeerde, strenggelovige boerengezin, mits hard werken, de eindjes aan elkaar knopen. Veel comfort hebben zij niet. Dat heeft niet alleen te maken met de financiële toestand, maar ook met de strenge regels van hun geloof. Dan slaat het noodlot zwaar toe. De oudste zoon, Matthies, verongelukt in het ijs. Een kind verliezen is àltijd een aangrijpende én ingrijpende gebeurtenis en helaas onomkeerbaar. Belangrijke vraag in deze situatie: hoe verwerk je en hoe plaats je zo’n gebeurtenis? Daarover bestaat jammer genoeg geen handleiding en zoals het altijd is: iedereen verwerkt traumatische momenten op zijn eigen manier. Zo ook in De avond is ongemak. Vader vindt zijn bezigheden in zijn werk, de koeien, de boerderij. Moeder krijgt het moeilijker en moeilijker. En wat de kinderen Jas, Hanna en Obbe betreft: zij worden meer en meer aan hun lot overgelaten. En wat is er trouwens voor opgroeiende jeugd te beleven in het dorp?
“We moeten weg uit dit dorp, weg van de blaarkoppen, weg van de dood, weg van het oorspronkelijke bestaan,” (p.102).
Ongecontroleerd en ongeoorloofd gaan zij experimenteren met dieren, situatie creëren waarin de dood nooit ver af is, … en seks, … Een tweede drama treft het gezin, vooral financieel. Gaat deze familie er in slagen om de opeenvolging van tegenslagen te verwerken en wat moet er van de kinderen?, …
Met thema’s als geloof, kinderverwaarlozing, dood, traumaverwerking, … heeft Rijneveld zware risico’s genomen. Zij put uit eigen ervaringen in verband met gereformeerde opvoeding en het harde leven op het platteland, maar het is geenszins een autobiografische roman. Toch neemt zij geen blad voor de mond: zij durft het aan op tegen de schenen van de gevestigde lichamen te schoppen en heilige huisjes in te trappen. Heeft zij daarvoor de gebeurtenissen in het boek uitvergroot? Waarschijnlijk wel. Daarom is het boek ook geworden wat het is: een aaneenschakeling van duistere gedachten en toestanden die beter het daglicht niet zien: écht vrolijk kan je er niet van worden. Maar het allerbelangrijkste thema tijdens deze beklemmende bladzijden is het gebrek aan communicatie en daardoor het disfunctioneren van het gezin dat steeds verder wegzinkt in individuele eenzaamheid en duisternis en een totaal gebrek aan toekomstvisie.
“There is always light, if only we’re brave enough to see it. If only we’re brave enough to be it.” (Amanda Gorman, 20 januari 2021, inauguratie Joe Biden en Kamala Harris, Kapitool Washington).
Jammer genoeg kenden zij Amanda Gorman niet,…
Met haar schrijfstijl, maar vooral haar indrukwekkende taalgebruik, poëzie in de proza, zuigt zij haar lezers mee in dit verhaal. Het is een heftig verhaal dat je niet zo maar kan lezen, je moet het léven, béleven,… Diepzinnige metaforen dringen beeldvormend door in het hoofd van de lezer waar ze nog lang na de laatste bladzijde blijven nazinderen.
“Maar ik kon haar niet vertellen dat Matthies eeuwig zou slapen, dat we vanaf nu alleen een kijkvenstertje in onze harten zouden hebben waarin onze broer opgebaard lag, en buiten oma van de lichte kant kenden we niemand die eeuwig sliep, op den duur stonden we allemaal weer op, ‘zo de Heere wil wij leven’, zei oma van de zwarte kant vaak daarover, zij had bij het ontwaken last van stramme knieën en een slechte adem, ‘alsof ik een dode mus heb ingeslikt.’ Zowel het vogeltje als mijn broer zou nooit meer wakker worden.”
Zeg nu zelf, en geef het misschien ook toe: De avond is ongemak, … toch een titel die iets geheimzinnig inhoud, die nieuwsgierig maakt, die verwachtingen schept, … Zet daarboven Marieke Lucas Rijneveld: toch een naam die aanspreekt. En ja hoor: op een indrukwekkende manier lost Rijneveld de verwachtingen in. Perfect getypeerde personages, een setting die een ongemakkelijk gevoel nalaat en gebeurtenissen die tot de verbeelding spreken maken van dit risicovolle debuut een topper, waarmee Rijneveld zich niet alleen profileert als dichteres maar ook als een getalenteerde roman-auteur. Het is weinigen gegeven om zich te vestigen binnen de top van de Nederlandstalige Literatuur. Alles ligt in haar handen: kan zij met Mijn lieve gunsteling haar succes consolideren?
—
Eerder verschenen op Hebban
